Zitten is dodelijk

Wat is slechter voor je gezondheid dan onbeschermde seks in de sloppenwijken van Kaapstad? Zitten. Pardon? Jawel. Een onderzoeker: “Ik reis altijd staand naar mijn werk. Ook als de trein half leeg is.”

Je hebt natuurlijk geen expert nodig om je vertellen dat je rugpijn en lovehandles kunt krijgen van de godganse dag op je gat zitten. Maar tot nog toe gingen wetenschappers er van uit dat je de vele uurtjes op het pluche weer ongedaan kunt maken door daarnaast met enige regelmaat te bewegen. Als je gezond eet en een paar keer per week aan sport doet, dan is zitten volkomen onschuldig, was de gedachte. Maar uit het onderzoek naar de invloed van lichamelijke inactiviteit op de gezondheid wordt steeds duidelijker dat die aanname berust op zelfbedrog. “Zitten is actief slecht voor je en iedere minuut telt,” zegt Marc Hamilton, onderzoeker aan het Pennington Biomedisch Research Centrum, waar veel zitonderzoek wordt gedaan. “Denken dat je de gevolgen van een hele dag zitten ongedaan kunt maken door een uurtje te joggen, is net zo onlogisch als denken dat je de gevolgen van het roken van een pakje sigaretten per dag kunt elimineren door elke avond een uurtje frisse lucht in te ademen.”

Wat is er dan zo slecht aan zitten? Om te beginnen is er niks mis met de houding, zoals velen denken. Fysiologisch is er nauwelijks verschil tussen netjes rechtop in een bureaustoel zitten, onderuitgezakt op de bank hangen en letterlijk gestrekt in bed liggen. In alle drie de gevallen doet je lichaam hoegenaamd niks en reageert alsof het in bed ligt. Het is niet de houding, maar die totale inactiviteit die zijn tol eist. “Het menselijk lichaam in een stoel is een interessant studieobject,” zegt Hamilton niet zonder ironie. “Als je mensen in een stoel aan een bureau zet en je sluit ze aan op allerlei medische meetapparatuur, dan zie je al snel hele rare dingen. De elektrische activiteit in alle spieren zakt als een baksteen. Na twee minuten is het of je naar de spieractiviteit van een dood paard zit te kijken. Het energiegebruik zakt veel verder dan we lange tijd dachten, namelijk tot minder dan een derde van wat het lichaam gebruikt als je bewegingsloos rechtop staat. Maar wat ons werkelijk aan het denken zette, is wat er op de iets langere termijn gebeurt met de stofwisseling. Al na één dag van in totaal zes uur zitten neemt de gevoeligheid voor het bloedsuikerregulerende hormoon insuline dramatisch af. Dat betekent dat het lichaam meer van dat hormoon moet aanmaken om zijn werk te kunnen doen en dat is verschrikkelijk ongunstig. Allerlei enzymen die tot doel hebben vetten en cholesterol op te ruimen, verdwijnen of worden inactief. Wat ik de ‘stofzuigertjes van het lijf’ noem, gaan letterlijk uit. Met name je risico op het ontwikkelen van diabetes, kanker en hart- en vaatziekten schiet daardoor omhoog.” Onlangs deed Hamilton een experiment met jonge, gezonde jongens. Al na twee dagen van zo’n zes uur zitten kregen ze een te hoge bloedsuikerspiegel en verloren hun beenspieren het vermogen om vetten uit het bloed te verwijderen. Toen de jongens weer gewoon mochten staan en lopen, normaliseerde hun toestand in gemiddeld twee dagen.

Hoe komt dat? Waarom keert ons lichaam zich bij zo’n doodgewone activiteit als zitten zo radicaal tegen ons? Het antwoord op die vraag is volgens Levine en Hamilton de inconvenient truth van dit decennium. Levine: “Het menselijk lichaam is helemaal niet gemaakt om te zitten, het is gemaakt om van zonsopgang tot zonsondergang te bewegen. Het verwacht beweging en heeft simpelweg geen antwoord op volledige ondersteuning. Inactiviteit is nog veel slechter dan we vermoedden voordat we de effecten van zitten daadwerkelijk begonnen te bestuderen. Zitten vernielt bovendien meer dan je lichaam. Het maakt ook de geest rot. Loop maar eens door de kantoortuin van een verzekeringsmaatschappij of andere streng gecontroleerde organisatie. De malaise van het collectief vastgebonden zitten achter een computerscherm is bijna tastbaar. Het is volkomen tegennatuurlijk.” Levine en collega’s snappen ook wel dat we niet allemaal een lichamelijk actief bestaan als boer, postbesteller of magazijnbediende kunnen of willen oppakken. Zelfs geregeld opstaan is binnen veel beroepen simpelweg geen optie. Het hart van onze maatschappij wordt gevormd door een aan de stoel geketende massa. De wetenschappers zoeken daarom naar creatieve alternatieven voor de stoel. “Als we als samenleving lichamelijk en geestelijk optimaal gezond willen worden, zullen we het stoeldenken moeten verlaten,” zegt Levine. “Dat gaat het makkelijkst als je begint met jonge kinderen. Onze universiteit begeleidt enkele projecten op basisscholen, waar leerlingen een groot deel van de dag ‘bewegend leren’. Bij de taallessen halen ze bijvoorbeeld blokken met letters uit een grote mand om er aan de andere kant van de klas woorden en zinnen van te maken. Rekenen doen ze met ballen. De resultaten zijn spectaculair. Ze leren sneller, ontwikkelen nauwelijks overgewicht en zijn rustiger. De grote uitdaging komt straks als deze kinderen in de zittende maatschappij worden geworpen. Want deze kids hebben niet geleerd om lang te zitten en ze kunnen het ook niet.” Een voorlopige oplossing is de door Levine ontwikkelde treadmill desk, een staand bureau dat is geplaatst op een loopband. Al typend of telefonerend wandel je aan zo’n bureau al snel tussen de vijf en tien kilometer per dag. Werknemers die de stap hebben gemaakt, melden behalve smeltende vetrollen een verhoogde concentratie, sterk toegenomen productiviteit, het wegblijven van de beruchte afternoon slump en een groter welbevinden. Intussen ruilen steeds meer jonge creatieven hun gewone werktafel in voor een stand up desk. “Staand werken geeft een waanzinnige boost in creativiteit,” zegt John Durant, een webdesigner in New York. “Sinds ik mijn leven rechtop leef, komt er meer en beter werk uit mijn handen. En het instorten ’s avonds is veel lekkerder.”

Als journalist met (te) veel werk ben ik bijna 365 dagen per jaar veroordeeld tot het beeldscherm. De afgelopen twee jaar bouw ik mijn bureau vaak om tot een standing up desk. Ik zet een doos op het bureaublad, leg daarop een ‘blad’ van dik piepschuim en daarop staat dan mijn iMac. Ik zweer dat ik staand productiever en creatiever ben, maar dat kan natuurlijk gewoon een vet placebo-effect zijn. Net als paleo trouwens. Maar who cares als het werkt?