‘Kindermishandeling’, rachitis, tarwe en griep

Londense kindertjes in de 'zon'; 1938

Wat een belachelijk kop, maar koppen maken is nooit mijn sterkste kant geweest ;-). Zo veel om over te schrijven, zo verrekte weinig tijd. Toch maar even snel een post. Vanochtend las ik over een schrijnend geval, voortvloeiend uit een basaal gebrek aan evolutiegeneeskundig inzicht bij artsen. Een zwarte vader in de Amerikaanse staat Pennsylvania wordt vervolgd voor het toebrengen van ernstig letsel aan zijn ongeveer 3 maanden oude zoontje. Volkomen onterecht, weet ik vrijwel zeker.

Dat zit zo. Het in november geboren kind kreeg borstvoeding van zijn eveneens zwarte moeder. Al snel ontwikkelde het jongetje, dat duidelijk niet goed gedijde, onrustbarende spasmen. De ouders snelden met kind naar de kinderarts, maar die zag geen reden voor een uitgebreid onderzoek. Gaat wel weer over, stelde ze het paar gerust. Het ging niet over. Integendeel, het kind werd zo overduidelijk ziek, dat een huisarts het enkele weken geleden acuut liet opnemen. Beeldvormende techniek bracht aan het licht dat de zuigeling talloze fracturen had, ondermeer aan de schedel. De artsen meldden het geval aan de politie (prejudices, anyone?) en de vader wordt nu verdacht van mishandeling.

Paar kleine bijkomstigheidjes.

1. De moeder werd aangespoord om tegen haar man te getuigen, maar kan dat niet, omdat ‘hij de zachtaardigste man van de hele wereld is’. Het idee dat hij hun zoontje iets zou aandoen, is volgens haar volslagen onzinnig.

2. De vitamine D-spiegel van het manneke was zo laag dat het amper meetbaar was.

3. Het kind vertoonde geen blauwe plekken.

4. Wanneer kleine kinderen geen of te weinig vitamine D binnen krijgen, ontstaan gemakkelijk fracturen. Rond zulke fracturen zie je zelden blauwe plekken.

5. Het betreft zwarte mensen in de winter van Noord-Amerika. Zwarte mensen zijn op hogere breedten notoir gevoelig voor vitamine D gebrek. Ze zijn aangepast aan de tropen. Als ze ver van de evenaar migreren, moeten ze maatregelen treffen om in de voor hen minder vriendelijke habitat optimaal gezond te blijven. De melk van de vrouw bevatte vermoedelijk veel te weinig vitamine D.

6. De foto’s en scans zijn volgens tenminste een deskundige indicatief voor rachitis.

De vader wordt in deze nachtmerrie bijgestaan door een advocaat die toegang heeft tot vooraanstaande medische experts. Het lijkt mij stug dat deze zaak verkeerd afloopt, maar je weet nooit.

Intussen lijkt dit me een goede aanleiding voor een stukje over vitamine D. Ik ben geen voorstander van megadoses (ik denk dat met name blanken wel degelijk te veel D kunnen krijgen en ben erg beducht voor de huidige D-hype), maar het kan geen kwaad je gedachten hier eens over te laten gaan.

Intermezzo van een paar supermeiden. The Lion’s Roar van First Aid Kit. Svenska Dagbladet schreef: “Als er in het paradijs muziek gemaakt wordt, klinkt het zo.” Smaken verschillen, maar ik ben het ermee eens.

 

Mensen evolueerden onder de blote hemel en zijn afhankelijk van zonlicht. Veel afhankelijker dan we dachten, menen wetenschappers. “Als we allemaal het hele jaar in de zon zouden zijn, zou de griep veel minder slachtofers maken.”

Nog maar 50.000 jaar geleden, een zucht in evolutionair perspectief, trokken losse clubjes ondernemende Afrikanen noordwaarts. Waarschijnlijk gedwongen door plotselinge droogte liepen onze voorvaderen richting Kaukasus en vervolgens steeds verder westelijk. Al deze mensen, ook de bet-bet-bet-overgrootouders van Geert Wilders, waren pikzwart. In zijn klassieker Out of Eden maakt paleoantropoloog Dr Stephen Oppenheimer aannemelijk dat deze mannetjesputters letterlijk het paradijs uit kuierden.

Het was niet zo zeer de kou die hen parten speelde. Veel problematischer was de relatief lage stand van de zon op hogere breedte. De ultraviolette straling in zonlicht zet onderhuids cholesterol om in vitamine D. Dit zogenoemde cholecalciferol is in feite geen vitamine. Het wordt in de nieren omgezet in een aantal vitale stofjes die als hormonen in het lichaam circuleren en talloze processen in goede banen leiden. Is er niet voldoende vitamine D, dan krijgen we te weinig van die hormonen, we worden ziek en gaan zelfs dood. Mensen met een zwarte huid zijn optimaal aangepast aan een omgeving met intensieve zonnestraling. Hun huid verdraagt het UV-licht goed, maar heeft ook zes keer meer zonlicht nodig dan een blanke huid om dezelfde hoeveelheid vitamine D te produceren. ‘De migratie naar onze gematigde streken met zijn lage zonnestand en seizoenen legde zodoende een gigantische evolutionaire druk op de populatie,’ schrijft Oppenheimer. Het gevolg was dramatisch. Mutaties voor een lichtere huidskleur werden met geweld geselecteerd. Zwarte kindertjes werden ziek en stierven als ratten, kinderen met een wat lichtere huidskleur deden het in de nieuwe omstandigheden beter, overleefden en plantten zich voort. Survival of the fittest in optima forma. In een tijdsbestek van een paar duizend jaar was de bevolking van Noordwest Europa blank. Hun lichte huid verschafte onze voorouders het vermogen om het laatste beetje UV-straling uit het schaarse zonlicht te melken en om te zetten in vitamine D. In de wintermaanden vulden ze de tekorten aan door veel vette vis en orgaanvlees, rijke bronnen van vitamine D, te eten, zo heeft onderzoek bevestigd.

Een betrekkelijk jonge tak van wetenschap, de evolutiegeneeskunde (ook wel neo-Darwinistische geneeskunde genoemd), verklaart ziekte en gezondheid vanuit ons evolutionaire verleden. Verreweg de belangrijkste oorzaken van de typisch westerse ziekten moeten niet worden gezocht in onze aanleg, maar in een conflict tussen ons erfelijk materiaal en de door onszelf veranderde werkelijkheid. Wat betreft zonlicht en vitamine D is de zaak helder, stelt onder anderen de Amerikaanse internist Dr Michael Holick, auteur van het boek The UV Advantage. “Onze genen verwachten daglicht en UV-straling. We zijn nu zo vaak binnen, dat bijna iedereen rondloopt met een problematisch gebrek aan vitamine D. De gevolgen daarvan beslaan de hele medische encyclopedie.”

Holick pleit er voor dat mensen vaker onder de blote hemel vertoeven. Hij werd om zijn controversiële  opvattingen ontslagen door Harvard, zijn universiteit. Maar de rehabilitatie kwam onverwacht snel. In een geheel aan zonlicht en vitamine D gewijde bijlage van een toonaangevend wetenschappelijk tijdschrift plaatsten ook andere topwetenschappers grote vraagtekens bij het advies om zonnestraling zo veel mogelijk te mijden. Bovendien riepen de wetenschappers overheden op de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid voor vitamine D te verhogen van 200 IE naar tenminste 1000 IE. Hoewel deskundigen het erover eens zijn dat uren achtereen liggen bakken en vooral verbranden slecht is, duidt wetenschappelijk onderzoek er steeds meer op dat geregelde blootstelling van de onbeschermde huid aan zonnestraling een voorwaarde is voor een optimale gezondheid. ‘De onderhuidse productie van vitamine D onder invloed van UV-straling voorkomt niet alleen botontkalking, maar verkleint ook het risico op borstkanker, darmkanker, prostaatkanker, hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, diabetes type 1 en 2, multiple sclerose en depressie,’ schrijft medisch bioloog Dr Oliver Gillie in zijn boek Sunlight Robbery. ‘Mensen met een blanke huid doen er verstandig aan tenminste drie keer per week ongeveer 20 minuten met ontblote armen en benen in de zon te gaan. Eén zo’n sessie levert tussen de 10.000 en 20.000 IE vitamine D, die vervolgens deels wordt opgeslagen in het vetweefsel, voor later gebruik.’ Dermatoloog Holick: “Ik besef dat ik vloek in de kerk, maar mijn advies luidt om in de donkere maanden één keer per week een zonnebankje te pakken. Dat geldt zeker voor donkere mensen. Of het UV-licht nu afkomstig is van de zon of van meneer Philips, maakt biologisch gezien weinig uit.”

Maar wacht even. Hoe zit het met huidkanker? Anders dan we lang gedacht hebben, zo lijkt het. Het melanoom – de enige gevaarlijke vorm van huidkanker – ontstaat vrijwel uitsluitend op plekken die zelden aan de zon worden blootgesteld, zoals de dijen, de billen, de rug, het kruis en zelfs de voetzolen. Ook epidemiologisch is er iets geks aan de hand. “Er is bij blanken inderdaad een verband tussen huidkanker en de breedtegraad,” stelt Oliver Gillie. “Europeanen die rond de evenaar gaan wonen, lopen absoluut een verhoogd risico. Maar als je kijkt naar het risico van blanken die gewoon in Engeland of Nederland wonen, dan zie je een heel ander beeld. Het melanoom komt veel vaker voor bij mensen die achter een bureau zitten dan bij mensen die dagelijks buiten werken. Het hoogste risico hebben mensen die nooit in de zon komen en mensen die dat heel af en toe maar dan ook meteen rigoreus doen. Op onze breedte heeft regelmatige blootstelling aan de zon een beschermend effect.” Gillie noemt overheidscampagnes die tot doel hebben burgers bang te maken voor de zon en een gezond kleurtje daarom ‘een bedreiging voor de volksgezondheid’.

De ‘dynamische flow’ van vitamine D die ontstaat bij verstandige blootstelling aan de zon helpt 16 vormen van kanker voorkomen, zo stellen onderzoekers. Michael Holick: “Eén op de 4000 mensen krijgt ooit een melanoom, een ziekte die, mits tijdig ontdekt, altijd geneest. Van die gevallen is hooguit 10 tot 15 procent een gevolg van te veel zon, de rest komt op het conto van andere risicofactoren als overgewicht en insulineresistentie. Voor elk geval van huidkanker dat je eventueel voorkomt door de zon strikt te mijden, krijg je een paar honderd gevallen van borst- en prostaatkanker terug. Dat is een beroerde deal.”

Griep

Het lijkt er sterk op dat er nog een ziekte is die een broertje dood heeft aan de zon: griep. Eind jaren ’60 beschreef de Britse arts Edward Hope-Simpson dat influenza-epidemieën vrijwel altijd in de winter uitbreken en dat ze op hogere breedte meer slachtoffers maken. Hij sprak van ‘een onbekende seizoensfactor’. Hij was gloeiend heet. Onlangs werd ontdekt dat het lichaam onder invloed van UV-straling antibiotische stoffen aanmaakt, die ondermeer griepvirussen vernietigen. Diezelfde beschermende stoffen worden gevormd wanneer we in de donkere dagen voldoende vitamine D nemen. Maar hoe kan het dan dat gevreesde griepsoorten ook in zonovergoten gebieden als Mexico beginnen? “Het lijkt paradoxaal, maar in ontwikkelingslanden hebben vooral arme mensen ook ’s zomers een nog slechtere vitamine D-status dan wij in onze donkere winter,” zegt internist Holick. “Ze werken binnen en eten vaak erg goedkope voedingsmiddelen, zoals tarwe.” In tarwe zitten stofjes die er van worden verdacht de vitamine D in het lichaam te blokkeren. Er is zelfs een hypothese die ervan uit gaat dat toenemende graanconsumptie ons noopte blank te worden, niet zo zeer onze migratie naar het noorden.

De gevaarlijkste complicatie van een gevaarlijke griep is de agressieve longontsteking die kan ontstaan. In het ergste scenario worden jonge, gezonde mensen bij wijze van spreken ’s ochtends ziek en dreigen ’s avonds te stikken omdat hun longen het begeven. “In tegenstelling tot wat veel media in hun onnozelheid beweren, wordt deze crisis niet direct door het virus veroorzaakt, maar door het eigen immuunsysteem,” zegt Dr Donald Miller van de University of Washington in Seattle. “In een doldrieste overreactie keert het immuunsysteem zich tegen het in principe helemaal niet zo gevaarlijke virus. Griepvirussen concentreren zich in de longen. Het tragische gevolg is dat het immuunsysteem zo in korte tijd het eigen longweefsel vernietigt. Vitamine D is een krachtige regulator van het immuunsysteem. Wanneer iemand een gezonde vitamine D-spiegel heeft, is het onwaarschijnlijk dat zijn immuunsysteem tijdens een griep zo fataal zal ontsporen.” Miller adviseert iedereen om tijdens het griepseizoen 5000 IE vitamine D3 per dag te slikken en bij de eerste griepverschijnselen veel meer. “Het gevaar van overdosering wordt onvoorstelbaar overdreven,” zegt hij. “Goed uitgevoerde studies laten zien dat bijna iedereen een veelvoud van die dosis kan nemen zonder er nadelige consequenties van te ondervinden.”

Iets heel anders, aansluitend op al het afleidende gezeur van de Sofisten afgelopen week. Bij Marije van Paleo in Nederland kun je kijken naar een kort interview met Frits Muskiet en Remko Kuipers.

Advertentie