Op blote poten (in de stad, tussen ‘normale’ mensen)

 

Marianne van whataboutwilma.com loopt tijdens haar 100 dagen als cave woman zo veel mogelijk blootsvoets door onze fantastische, bruisende, unieke, multiculturele, eigenzinnige, kosmopolitische maar tegelijkertijd dorpse hoofdstad (tot zover de clichés, dat krijg je als je wieg op een steenworp afstand van de Hembrug stond en je jezelf hebt verbannen naar een wingewest). En hoewel ze kan rekenen op de nodige zure commentaren van vastgeroeste, chronisch ontevreden mensen die zelf nooit eens iets zullen doen dat afwijkt van de ‘norm’, weet ik vrijwel zeker dat het blootsvoets lopen een positieve impact zal hebben op haar welbevinden. De menselijke voet is behalve een waanzinnig staaltje biomechanische ingenieurskunst ook een belangrijk tastorgaan. De voetzool is bezaaid met zenuwuiteinden, die sensorische informatie over de ondergrond naar de hersenen sturen. Door de voeten in rigide (doods)kisten te stoppen, maken we onszelf in feite een beetje blind. Bevrijd je dat landingsgestel met enige regelmaat, dan gebeuren er mooie dingen. Zo zag ik eens een Japans onderzoekje waaruit bleek dat slechts 15 minuten blootsvoets wandelen over grind resulteert in een serieuze en vrij langdurige daling van de bloeddruk. Zelf ben ik (nog) een te grote conformist om me op blote poten in het openbare leven te bewegen. Ik kan niet tegen opvallen. Wel ren ik zoals de 6 lezers weten al jaren op minimal shoes en ik ben al een poos op zoek naar een paar stappers van Vivobarefoot. Dat zijn ‘modieuze’ leren schoenen, met een flinterdun, superflexibel maar sterk zooltje. Ze benaderen de barefoot ervaring, maar besparen je de onvermijdelijke Sorry, I don’t do Jesus reacties, als je bijvoorbeeld de weg vraagt. Online kun je ze zo bestellen, maar ik wil ze per se eerst passen. Zelfs in Amsterdam kon ik ze niet vinden, wat aangeeft hoe vreemd het idee dat we zonder schoenen werden geboren anno 2013 nog is.

Annieweg. Hier is een verhaaltje over schoenen, over soft barefoot zou je kunnen zeggen, voor mensen die nog niet zo heel vertrouwd zijn met het paleo gedachtegoed, maar die zich wel kunnen voorstellen hun voeten iets meer vrijheid te geven. De tekst verscheen eerder in een krant.

Schoenen beschermen ons tegen scherpe voorwerpen en de elementen. Maar als het aan de voet lag, liep hij lekker in z’n blootje. De perfecte schoen biedt dan ook een compromis. Hij laat de voet vrij, verschaft geen steun en heeft een dunne, flexibele zool.

Vier miljoen jaar evolutie boetseerde de perfecte menselijke voet. Ons onderstel vormt een wonder van biomechanisch vernuft, met honderden botjes en pezen, dat ons in elk terrein en onder de meest onvriendelijke omstandigheden van A naar B bracht. Uit voetafdrukken in een versteende Australische rivierbedding bleek onlangs dat onze voorouders daar twaalfduizend jaar geleden met 32 kilometer per uur achter een bison aan renden. Niet op een paar Nike Air, dat mag duidelijk zijn.

Toch denken veel mensen dat moderne voeten stevige schoenen met dikke zolen nodig hebben om gezond groot te groeien en daarna gezond te blijven. Klopt dat? “Nee,” luidt het besliste antwoord van Dr. Ralph Sakkers, orthopedisch chirurg in het Wilhelmina Kinderziekenhuis van het Universitair Medisch Centrum Utrecht. “Dat idee stamt uit de eerste helft van de vorige eeuw, toen invloedrijke orthopeden meenden dat de voet vormbaar was en dat voeten en andere lichaamsdelen als het ware in een korset geperst moesten worden om zich goed te ontwikkelen. Later is met behulp van moderne beeldvormende technieken aangetoond dat rigide schoenen de ontwikkeling van de voet juist negatief kunnen beïnvloeden. En als je slappe voeten ondersteunt met heel stevige schoenen, blijken ze alleen maar nog slapper te worden. Onder specialisten bestaat hierover al vrij lang consensus. Maar achterhaalde ideeën ijlen vaak lang na, vandaar dat dit bij het publiek nog steeds leeft.”

In principe hebben we volgens Sakkers geen schoenen nodig. “Het lichaam is niet ontworpen om op schoenen te lopen, zo simpel is het,” zegt hij. “Maar schoenen bieden wel comfort en bescherming. Op blote voeten in kou en regen door de asfaltjungle struinen, is natuurlijk niet echt ideaal. Gelukkig zijn goede schoenen volmaakt onschadelijk. Een goede schoen moet vooral soepel zijn. Je moet de zool met één hand kunnen dubbelvouwen. Vervolgens is de pasvorm belangrijk. Met name de tenen moeten voldoende bewegingsvrijheid hebben. De materiaalkeuze is een kwestie van smaak en beurs. Medisch gezien maakt het niks uit of je op sandalen, linnen gympen of kalfslederen schoenen loopt. Wel gaan goed geproduceerde schoenen mogelijk langer mee. Die zullen over het algemeen wat duurder zijn.”

Maar hoe zit het dan met mensen met platvoeten? Moeten die geen stevige schoenen met steunzolen dragen? Sakkers: “Meestal niet. Vrijwel alle jonge kinderen hebben wat je noemt soepele platvoeten. De meeste westerse kinderen ontwikkelen vervolgens de gewelfde voetboog die wij hier normaal vinden. Maar in grote delen van de wereld houdt 70 procent van de bevolking platvoeten. Die mensen ondervinden daar geen enkele hinder van. Ze lopen geweldig! Meestal behoren platvoeten dan ook tot de normale variatie. Het ondersteunen ervan met een steunzool heeft geen enkel positief effect en leidt zeker niet tot opheffing van het vermeende euvel. Ook in de Nederlandse gezondheidszorg wordt nog veel geld verkwist aan orthopedische schoenen en inlegzolen voor platvoeten. Speciaal schoeisel is eigenlijk alleen geïndiceerd bij voeten met aangeboren afwijkingen, ouderdomsafwijkingen en bij bijvoorbeeld spastische voeten. En dan dient het om de klachten te verminderen. Het kan de voeten helaas niet beter maken.”

Heel wat mensen vinden het taboe om tweedehands schoenen te kopen. Ze denken dat gedragen schoenen vooral kindervoeten geen goed doen. “Zelfs nu velen het economisch zwaar hebben, zien wij dat schoenen zo’n beetje de allerlaatste goederen zijn die tweedehands worden aangeschaft,” zegt Aagtje Willems, medewerkster van een grote kringloopwinkel in Amsterdam. “Terwijl hier vaak uitstekende schoenen liggen, voor heel weinig geld. Met wat geluk spaar je zo maar honderd euro uit.” Orthopedisch chirurg Sakkers herkent het. “Ja, ook het idee dat lopen op gedragen schoenen slecht is, is wijd verbreid. De biologische waarheid is dat het helemaal niets uit maakt. Als de schoen heel is en lekker zit, is het goed. Vroeger werden schoenen in gezinnen helemaal afgedragen. Het oudste kind kreeg nieuwe schoenen en die werden doorgegeven aan de jongere broertjes en zusjes. Niemand is daar slechter van geworden. Toen mijn dochter bijna 5 was, liep ze ook een poosje op schoenen die door een ander kind waren gedragen. We vonden ze op een schoenenruilbeurs.” Zelfs over scheef afgesleten zolen hoeven we volgens de orthopeed niet moeilijk te doen. “Er is geen enkele aanleiding om te denken dat scheve zolen slijtage van de gewrichten of standsafwijkingen veroorzaken.”

De notie dat voeten een stevig korset kunnen missen als kiespijn ligt in de schoenen-wereld uiteraard gevoelig. Je zult niet snel een zakenman tegenkomen die rondbazuint dat zijn product eigenlijk overbodig is. Een uitzondering is de 37-jarige Galahad Clark, telg uit de gelijknamige, 188 jaar oude Britse schoenmakersdynastie. Hoewel hij trots is op zijn afkomst, streeft de ondernemer hartstochtelijk naar een wereld zonder schoenen. Of preciezer, naar een wereld zonder conventionele schoenen. “Mensen zijn gemaakt om blootsvoets te lopen en te rennen,” zegt ook Clark. “Gewone schoenen en zeker moderne varianten met gimmicks als schokabsorptie en ergonomisch gevormde zolen doen de voeten meer kwaad dan goed. Rigide, dikzolige doodskisten ontnemen de voeten het contact met de grond. De voetzolen zitten barstensvol met zenuwuiteinden. Het zijn feitelijk tastorganen. Als je ze dik inpakt, krijgen je hersenen nauwelijks informatie over de ondergrond. Dat staat een gezond, natuurlijk beweegpatroon in de weg.” Hoewel de door zijn geboorte al welgestelde Galahad Clark nooit een carrière in het familiebedrijf ambieerde, belandde hij toch in het schoenenvak. Zijn bedrijf Vivobarefoot maakt zeg maar een soort antischoenen. Clark: “Blootsvoets lopen is de gouden standaard. Het resulteert in gezondere voeten, een betere houding en een geringere belasting van de gewrichten. Maar in de stadsjungle wil je geen natte voeten krijgen. Blootsvoets in een stuk glas trappen is ook niet echt handig. Vivobarefoot produceert daarom schoenen die geen steun bieden, de voet volop vrij laten en een flinterdunne, maar wel ondoordringbare zool hebben.” Het concept is een succes, zij het vooralsnog vooral dankzij de belangstelling vanuit Amerika. Afgelopen jaar bedroeg de omzet van de firma 10 miljoen pond. Maakte het zwarte schaap van de familie Clark aanvankelijk alleen kinder- en hardloopschoenen, inmiddels richt zijn bedrijf zich ook op het wat formelere segment. Met een knipoog merkt de CEO op: “Alleen bankiers vinden bij ons nog niets van hun gading, maar die hebben het verdiend om een nog een poosje af te zien.”

Orthopedisch chirurg Sakkers staat sympathiek tegenover de toepassing van evolutiebiologische inzichten, maar is van mening dat Galahad Clarks stelling dat gewone schoenen niet goed zouden zijn niet houdbaar is. “Zijn uitspraken baren natuurlijk opzien en ze zijn goed voor zijn eigen product. Maar ik denk dat de kritiek op de klassieke schoen niet helemaal terecht is. Vooral schoenen in het wat duurdere segment zijn vaak gemaakt van dun, soepel leer en hebben soepele leren zolen. Ook Clark maakt van oudsher schoenen waarin de voeten eigenlijk helemaal vrij zijn. Een mooi voorbeeld zijn de populaire Clarks die bekend stonden als bruine sluipers. Suède schoenen met een soepele zool van een soort kunststof schuim. Ik herinner me ze nog uit mijn jeugd. Fantastisch fijne schoenen. Tal van schoenmakers produceren soortgelijke schoenen. De antischoenen van Galahad zullen een nicheproduct zijn, met een eigen imago. Prima, als mensen maar beseffen dat de meeste gewone schoenen ook goed zijn, zolang ze soepel zijn en een goede pasvorm hebben.”

Gympies

Sportschoenen in alle prijsklassen met dunne, flexibele zolen zijn goed voor zowel groeiende als volwassen voeten. Orthopedisch chirurg Ralph Sakkers: “Kinderen springen vaak een gat in de lucht als ik tegen hun ouders zeg dat gympies net zo goed voor de voet zijn als leren schoenen. Jippie! Eindelijk mogen ze die coole schoenen die ze altijd wilden hebben, kopen.”

Pumps

Schoenen met naaldhakken zijn de perfecte belichaming van het spreekwoord ‘Wie mooi wil zijn moet pijn lijden’. De naaldhak ontstond zo’n tweehonderd jaar geleden in de hogere kringen. Wandelen was in die tijd iets voor arbeiders, die volgens het boek Schoenen tijdens de Verlichting ‘ongeschoeid en altijd zwanger’ waren. Gegoede burgers overbrugden zelfs geringe afstanden per koets. Om hun superioriteit extra te onderstrepen gingen vooral rijke vrouwen op naaldhakken lopen: schoenen waarop je overduidelijk niet meer dan enkele tientallen meters uit de voeten kon. Orthopeed Sakkers: “Geregeld op naaldhakken of gewone hoge hakken lopen is geen enkel probleem. Maar als je het altijd doet, kunnen je achillespezen korter worden.”

Mocassins

Achteraf bezien een barefoot shoe avant la lettre. Een simpele maar stijlvolle lap leer met een dunne, flexibele zool. Zit bijna als een handschoen om de voet, biedt geen steun, neemt niet alle sensorische input van de ondergrond weg en is ook nog eens okay in bijna alle sociale situaties.

Teenslippers

Geven geen enkele steun, maar bieden bescherming tegen steentjes. Ideaal zomerschoeisel. Ongeschikt om op te hardlopen, omdat je dan met je tenen moet ‘klauwen’ om ze niet te verliezen. En met gekromde tenen hardlopen is vrijwel onmogelijk.

Sandalen

De term stamt van ‘sandal’, het oude Perzische woord voor schoen. In bijbelse tijden bestonden alle schoenen uit een eenvoudige zool, die met bandjes of touw aan de voeten werd gebonden. Tegenwoordig heb je deze open schoenen in alle mogelijke uitvoeringen. Van een lapje leer met een paar touwtjes tot high tech exemplaren met ergonomisch gevormde, schokabsorberende zolen. Onze voeten prefereren sandalen met een flexibele zool.

Bergschoenen

Zelfs hier gaat het argument dat ze steun moeten bieden niet op. Dokter Sakkers: “Als je op een oneffen, rotsige ondergrond loopt, is het handig wanneer de schoenen stoten en scherpe randen overleven. Gympen gaan in een ruige omgeving al snel aan flarden. Maar als ze heel slijtvast zouden zijn, zouden ze prima voldoen.” Steeds meer bergwandelaars prefereren minimal trail shoes, schoenen met een flexibele maar scheurbestendige zool, waarin je de ondergrond met voetzool en tenen ‘voelt’. Ondermeer het merk Merrell heeft een lijn minimal wandelschoenen. In tegenstelling tot wat de intuïtie ingeeft, zwik je op een flexibele schoen minder snel dan op een rigide bergschoen, omdat je de ondergrond beter voelt en daardoor beter balans kunt houden.

Hardloopschoenen

Onderzoekers van Harvard baarden in 2008 opzien toen ze aantoonden dat mensen het meest efficiënt hardlopen op blote voeten. Vervolgstudies wezen uit dat hardloopschoenen met schokdemping en voetcorrectie eerder tot meer blessures leiden dan dat ze die voorkomen. “Landen op de hak en dan afrollen is onnatuurlijk,” aldus evolutionair bioloog Daniel Lieberman van Harvard. “De beste hardloopschoen is plat, dun en dempt niet.” Het aantal barefoot runners groeit gestaag, ook in Nederland. Zij lopen blootsvoets of op zogenoemde barefoot shoes, zoals de ‘voethandschoenen’ Vibram FiveFingers. Grootste bezwaar van die laatste: de teentjes zorgen voor een Jezus look.

En tenslotte:

Advertentie