‘De dieetoorlogen gaan voorbij aan de evolutie’

Staffan Lindeberg in actie tijdens zijn PhD-onderzoek op Kitava in 1989.

Zoals de meesten die deze plek geregeld frequenteren wel weten, ben ik een groot bewonderaar van de Zweedse arts/onderzoeker Dr. Staffan Lindeberg. Eind jaren ’80 van de vorige eeuw (in het jaar dat ik naar de Noordkaap fietste ;-)) trad Lindeberg in de voetsporen van illustere dokters als Mellanby, Cleave, Burkitt en Trowell en reisde voor zijn PhD-onderzoek naar de Trobriand Archipel ten oosten van Nieuw-Guinea, om de bewoners van het eiland Kitava te bestuderen. Hij constateerde dat deze mensen, die volledig leven van groenten, fruit, zeevoedsel, knollen en kokosnoten, vrij zijn van welvaartsziekten en dat ze die ziekten in een vrij kort tijdsbestek ontwikkelen zodra ze worden blootgesteld aan een westers dieet met granen, suiker, zuivel en geconcentreerde zaadoliën. Veel later werd zijn onderzoek in paleokringen beroemd als de Kitava Studie. In 2003 las ik zijn doorwrochte artikel ‘Evolutionsmedicin’ en besefte dat het paleoperspectief de enige min of meer rationele kijk op gezondheid en ziekte biedt. Niet lang daarna kocht ik zijn tekstboek ‘Maten och folksjukdomarna’ (Voeding en de volksziekten), nog altijd het beste paleoboek dat er is. Gortdroog, propvol informatie en bomvrij dichtgetimmerd. Je leest er fantastische waarnemingen in. Dat meeuwen zonder pancreas als je ze tarwe voert normale bloedsuikerspiegels krijgen, omdat de tarwelectinen insuline zo goed imiteren dat het in de meeuwenfysiologie net zo goed is als the real thing. Dat olifanten rap onstabiele atherosclerotische plaques (en hartklachten) ontwikkelen als ze worden bijgevoerd met brood. Dat mensen op een melkdieet overdreven veel vaker een hartinfarct krijgen dan mensen die geen melk drinken (The Sippy Diet Experiment). Dat ‘iets’ in tarwe stabiele atherosclerotische plaques onstabiel maakt, waardoor die kunnen barsten, met als resultaat de massieve trombotische cascade die verantwoordelijk is voor de meeste cardiovasculaire incidenten. Onder andere.

Lindeberg is wars van schreeuwerigheid en hype, maar treedt op gezette tijden naar buiten om zijn bescheiden Voice of Reason te laten horen. Vandaag (zondag) publiceert hij samen met archeoloog Göran Burenhult een debat-artikel in de Zweedse landelijke krant Svenska Dagbladet. Aangezien paleo in Nederland langzaam bekender wordt, maar door veel eminente opinieleiders agressief/denigrerend (Katan, Kok, Duinhouwer) dan wel subtiel/gluiperig (Veerman, Van Berkum, Seidell?) in de hoek van het Halvegarisme wordt geduwd, hier de vertaling van dit betoog. Paleo op een iets groter bierviltje ;-).

Göran Burenhult (links) en Staffan Lindeberg.

Wat heeft de evolutie met onze voeding te maken? Zijn wij aangepast aan het eten dat we vandaag de dag eten? Dagelijks worden we door de media overspoeld met nieuwe diëten, zoals LCHF, Intermittent Fasting, het Noordse Mediterrane Dieet of wat dan ook. Maar wat is geschikt mensenvoedsel? Daar komt de evolutie om de hoek kijken, schrijven archeoloog Göran Burenhult en arts en docent huisartsengeneeskunde Staffan Lindeberg.

Waarom voeren de dierverzorgers in de dierentuin de zeehonden geen slagroomtaart? Waarom krijgen de giraffen geen salami en de tijgers geen pizza? Nou, omdat alle dierverzorgers, zoölogen en evolutiebiologen op aarde weten dat de spijsvertering van deze dieren zich gedurende miljoenen jaren heeft aangepast aan het soort voeding dat in hun oorspronkelijke habitat toegankelijk was. Waarom denken diëtisten niet net zo?

Sta er eens bij stil. Terwijl jij kauwt en slikt doen je spijsvertering en stofwisseling in principe precies hetzelfde als dat van een mens die 100.000 jaar geleden leefde. De enzymen en receptoren die met het eten aan de slag gaan, zijn hetzelfde als toen. Als je iets eet waaraan dit systeem niet is aangepast, wat gebeurt er dan? Vroeg of laat kan dit problemen geven. Het meeste wat we vandaag eten is nooit basisvoedsel geweest tijdens de evolutie van de mens, ook niet van de gemeenschappelijke voorouders van alle nu levende bevolkingen. Ongeveer 80 procent van het hedendaagse voedsel in de westerse wereld is soortvreemd voor de mens. Waarom is dit interessant voor voedingswetenschappers?

Groepen die in de moderne tijd oorspronkelijk mensenvoer zijn blijven eten, zijn gevrijwaard van veel van onze gebruikelijkste ziekten, zoals hart- en vaatziekten, diabetes, hoge bloeddruk, osteoporose gerelateerde fracturen en de meeste vormen van kanker. Terwijl ze vaak een hoge leeftijd bereiken. Waarom is dit interessant voor de medische wetenschap?

Iedereen ziet in dat deze groepen niet zijn aangepast aan ons soort eten. Als ze als ons gaan eten, krijgen ze ook al onze volksziekten. Het patroon is overal op aarde hetzelfde. Waarom sluiten we hier onze ogen voor?

Tegen beter weten in beweren velen dat wij wel goed zijn aangepast aan de nieuwe voeding. Zij zijn van mening dat Homo sapiens in het westen andere voedingsadviezen nodig heeft dan Homo sapiens in zijn oorspronkelijke milieu.

De spijsvertering en stofwisseling van de mens is gevormd gedurende 30 miljoen jaar, toen vroege aapsoorten primaten werden, die zich vervolgens ongeveer 20 miljoen jaar geleden ontwikkelden tot mensapen, hominoïden. Kenmerkend voor de kost van onze directe voorvaderen is dat die in tegenstelling tot die van bovengenoemde diersoorten erg gevarieerd was, met dierlijke voeding bestaande uit termieten, wormen, larven, vogeljongen, vogeleieren en (vaak kleine) zoogdieren en een plantaardig deel bestaande uit vruchten, wortelstelsels, knollen, noten, bladeren, knoppen en bloemen.

Dat onze spijsvertering en stofwisseling zich aanpasten aan een zo gevarieerde voeding maakte het mogelijk dat de moderne mens zich later vanuit zijn Afrikaanse bakermat kon verspreiden over de hele aarde en kon gedijen in radicaal verschillende natuurgeografische omgevingen.

De mens kan als vangstvolk in arctische gebieden leven op een voeding die voor 90 procent dierlijk en 10 procent plantaardig is, maar hij kan net zo goed gedijen als knollenverzamelaar in de tropen op een voeding die voor 80 procent plantaardig en voor 20 procent dierlijk is. Het is de totale afwezigheid van zuivel- en graanproducten, suiker, zout en geraffineerde vetten die alle gezonde oorsprongsbevolkingen gemeen hebben en die ook kenmerkend is voor onze eigen miljoenen jaren omspannende evolutie. In al deze volken zijn de grote volksziekten afwezig. Kan dat toeval zijn?

Terwijl onze spijsvertering en stofwisseling zich over miljoenen jaren hebben ontwikkeld, gingen we pas enkele duizenden jaren geleden over op het eten van graan en zuivel. Moderne DNA-analyses tonen aan dat er de laatste 40.000 jaar geen noemenswaardige veranderingen zijn opgetreden in onze genetische make up: minder dan 0,02 procent. Pas de laatste dertig generaties zijn zuivel en graanproducten het grootste aandeel van onze voeding gaan uitmaken. Het brood en de muesli die we vandaag eten zijn volstrekte nieuwkomers. En wit meel is er pas 120 jaar.

Eén populaire opvatting is dat we ziek worden van te veel koolhydraten. Maar de aanhangers van deze zienswijze negeren de goed gedocumenteerde observatie dat oorsprongsbevolkingen die knolgewassen als basisvoedsel hebben, ondanks een extreem hoge koolhydraatinname geen diabetes en hart- en vaatziekten ontwikkelen.

Anderen stellen dat veel vet of eiwit gevaarlijk is, maar negeren arctische en andere vangstvolken die met juist een hoge vet- en eiwitinname uistekend gezond blijven.

Waarom deze vermoeiende strijd over vet of koolhydraten, vlees of plantaardig voedsel, zonder ook maar een moment in ogenschouw te nemen dat onze voeding tijdens onze evolutie nooit constant was?

Alles duidt erop dat de macronutriëntoorlogen hun doel voorbij schieten. Als de moderne voeding moderne ziekten veroorzaakt, dan doet ze dat waarschijnlijk grotendeels via andere mechanismen. Biologisch actieve stoffen in het eten verstoren de darmflora, breken beschermingsbarrières in de darm en in de bloedvaten af en blokkeren of activeren myriaden receptoren in het gecompliceerde endocriene en metabole systeem.

De grote meerderheid van deze verstorende stoffen komen uit het plantenrijk en dat is geen toeval. Vraag maar aan gewasecologen. Een plant kan niet wegrennen als wij hem proberen op te eten. Hij moet zichzelf dus op een andere manier verdedigen. Het allerbest verdedigt een plant zijn zaden – zijn nageslacht – en wel door daarin een extra hoge concentratie verdedigingsstoffen op te slaan.

Dit is eenvoudige logica plus de evolutietheorie. Waar iedereen in gelooft, maar die niemand toepast. In plaats daarvan worden oestrogeenachtige stoffen in sojabonen door natuurromantici opgehemeld tot ideaal mensenvoer. Het komt immers uit de natuur! Om slechts één voorbeeld te noemen.

Als we daar nu straks staan, in de supermarkt, wat moeten we dan kiezen? Het veiligst is het om met een grote boog om de schappen met ‘functional food’, brood en zuivel heen te lopen en rechtstreeks af te stevenen op het eten dat lijkt op dat wat deel uitmaakte van het basisvoedsel in het oorspronkelijke milieu van de mens: knolgewassen, groenten, fruit, noten, eieren, vis, schaaldieren en vlees.

Maar het idee dat brood en melk simpelweg geen soortvreemd voedsel kunnen zijn is krachtig. Vooralsnog veel krachtiger dan logica en wetenschappelijke nieuwsgierigheid.

GÖRAN BURENHULT

Professor emeritus in de archeologie aan de Universiteit van Uppsala, Campus Gotland.

STAFFAN LINDEBERG

Arts en docent huisartsengeneeskunde aan de Universiteit van Lund.