Maryanne Demasi, Credit Suisse, cholesterol & suiker

Catalyst, een ‘stevig’ wetenschapsprogramma op de Australische televisie, zond eergisteren aflevering 1 van ‘Heart of the matter’ uit, een serie waarin kritisch wordt gekeken naar de gezondheidsadviezen van de afgelopen 50 jaar in relatie tot hart- en vaatziekten. Het is een bekend verhaal, maar omdat hier steeds meer paleo-naïeve mensen mee gluren en ik even geen tijd heb om een echte post te maken, vertoon ik hem ook hier. Voor heren die het verhaal achter de cholesterolmythe nu wel kennen: de verschijning van maakster Dr. Maryanne Demasi maakt veel goed. Voor de dames zijn er helaas slechts kalende oude mannen. Dit is ook een mooie aanleiding om nog even een stokoud lesje ‘cholesterol’ af te steken.

 

Plus: een wel heel bijzondere manier van reclame maken door de Zwitserse bank Credit Suisse! Waarom zou een bank waarschuwen tegen de gevaren van de huidige suikerconsumptie?

 

Het beloofde (en ditmaal korte) lesje ‘cholesterol’

Wat is cholesterol?

Cholesterol is een eigenaardig molecuul. Het wordt vaak ‘uitgescholden’ voor vet of ‘lipide´, maar is in feite een alcohol, hoewel het zich anders gedraagt. Je wordt er beslist niet dronken van. De ingewikkelde driedimensionale constructie van waterstof- en koolstofatomen is niet oplosbaar in water. Alle organismen maken ijverig gebruik van die eigenschap. Ze bouwen cholesterol in in hun celwanden. Die worden daardoor ‘waterdicht’, zodat de processen in de cel niet kunnen worden verstoord door de omringende heksenketel.  Cholesterol is extra belangrijk voor het naar behoren functioneren van zenuwcellen. Vandaar dat het meeste cholesterol is geconcentreerd in de hersenen en de rest van het zenuwstelsel. Veel cholesterol is nodig voor de productie van vitale hormonen. Omdat cholesterol niet oplost in water – en dus niet in bloed – wordt het door de lever verpakt in pakketjes van vet (lipiden) en eiwit (proteïnen), lipoproteïnen genoemd. Als minuscule onderzeeërs transporteren die lipoproteïnen ondermeer cholesterol en vitamine D van en naar de plekken waar het nodig is.

Wat doen die lipoproteïnen?

De bekendste zijn Low Density Lipoprotein (LDL) en High Density Lipoprotein (HDL). De termen slaan op de dichtheid van de pakketjes. Beide zijn vitaal. Ze verzorgen het transport van cholesterol door het lichaam. LDL is de koeriersdienst die cholesterol van de lever naar de weefsels brengt. HDL voert overtollig cholesterol van de weefsels terug naar de lever.

Maar LDL is toch ‘slecht’?

Een aantal grote studies heeft aangetoond dat mensen die relatief veel LDL en/of relatief weinig HDL hebben, een verhoogd risico lopen om een hartinfarct te krijgen. En hoe meer HDL ten opzichte van LDL, hoe lager het risico. Daarmee is echter niet aangetoond dat de cholesterolpakketjes de oorzaak van het probleem zijn. Veel dingen waarvan bekend is dat ze slecht voor de bloedvaten zijn, gaan ook gepaard met veranderingen in de cholesterolverhouding: roken, gewichtstoename, chronische stress, hoge bloeddruk, gebrek aan beweging en verminderde gevoeligheid voor het bloedsuikerregulerende hormoon insuline. Steeds meer wetenschappers menen dat een ‘ongunstig’ cholesterolgehalte niet meer is dan een symptoom van iets kwalijkers. Cholesterol als zondebok aanwijzen, is volgens hen net zo dom als brandweerlieden arresteren omdat ze vaak op de plek van een brand worden gesignaleerd. Bovendien is de relatie tussen hartziekten en cholesterol lang niet zo overtuigend als die tussen branden en de aanwezigheid van brandweerlieden. De Engelsen hebben bijvoorbeeld exact dezelfde cholesterolwaarden als de Fransen, maar krijgen ruim vijf keer zoveel hartinfarcten. Mensen in Litauen hebben een veel lager LDL dan leeftijdgenoten in Zweden, maar een vier keer hoger risico op een infarct. Ook raar: slechts zo’n 30 procent van de Nederlanders die een hartinfarct krijgen, hebben een afwijkende cholesterolspiegel.

Waar zit cholesterol in?

Cholesterol komt uitsluitend voor in dierlijke producten, zoals vlees, vis, schelpdieren, eieren en zuivel.

Wat kan ik doen om mijn cholesterol omlaag te krijgen?

Al de dingen die bewezen hebben goed voor het hart te zijn – stoppen met roken, afvallen, het verminderen van stress – blijken ook tot ‘mooiere’ cholesterolwaarden te leiden. De gemeenschappelijke factor is volgens de jongste inzichten de gevoeligheid van de lichaamscellen voor het hormoon insuline. Hoe beter die cellen reageren op insuline, hoe minder van dat hormoon je lichaam hoeft te maken en hoe gezonder je bent. Eén van de beste dingen die je kunt doen om je insulinegevoeligheid te optimaliseren, is uit je luie stoel te komen. Dat heeft verstrekkende gevolgen. Een sprekend voorbeeld: deelnemers aan de Vasaloop, een negentig kilometer lang Zweeds langlauf evenement dat een geduchte voorbereiding vereist, hebben ongeacht leeftijd, geslacht en inkomensklasse een veel geringere kans om binnen tien jaar te overlijden dan ‘gewone’ burgers. “Voor een deel berust dat op zelfselectie,” zegt Bahman Farahmand, epidemioloog aan het Karolinska Instituut in Stockholm en ontdekker van het zogenoemde ‘Vasaloop-effect’. “Gezonde mensen zijn sneller geneigd intensief te sporten. Er zitten ook nauwelijks rokers tussen. Maar het leeuwendeel van het beschermende effect is direct toe te schrijven aan het frequente trainen.” De laatste tijd duiken er steeds vaker studies op waaruit blijkt dat het nooit te laat is om intensief te gaan bewegen. Dagelijks een half uurtje stevig hardlopen, fietsen, zwemmen of skaten heeft bijvoorbeeld al na korte tijd een gunstige invloed op de kransslagaderen die de hartspier van bloed voorzien. Dat bewees cardioloog Rainer Hambrecht van het Hartcentrum van de Universiteit van Leipzig in een studie die twee jaar geleden nogal wat stof deed opwaaien. Hambrecht liet tien opgenomen hartpatiënten met slecht werkende kransslagaderen dagelijks een uur flink fietsen (tot de pijngrens) op de ziekenhuis-hometrainer. Na een maand bleek de de bloedstroom in de kransslagaderen van deze ‘fietspatiënten’ sterk te zijn verbeterd. Zo sterk, dat een dokter geen hartkwaal bij ze zou kunnen ontdekken. De toestand van de kransslagaderen van negen medisch vergelijkbare controlepersonen die niet hadden getraind, was onveranderd slecht. Ook stelde Hambrecht vast dat stevige trainen aderverkalking in de kransslagaderen tegengaat. Bij een lage trainingsintensiteit (dagelijks wandelen) ging de aderverkalking gewoon door. Bij een matige intensiteit (dagelijks joggen) stopte de groei en bij een hoge intensiteit (dagelijks hardlopen) werd de aderverkalking zelfs minder.

Is het verstandig om vetarm te gaan eten voor een ‘mooi’ cholesterol?

Integendeel. In verreweg de meeste gevallen werkt dat averechts. Inmiddels is duidelijk waarom. Door vet uit je voeding te bannen, ga je meer koolhydraten en vaak meer calorieën eten en werk je juist aderverkalking in de hand. Het totaalcholesterol zakt soms, maar de samenstelling van het ‘pakket’ wordt er niet beter op. Je krijgt meer triglyceriden  en minder HDL, terwijl de normaal gesproken relatief grote LDL-deeltjes kleiner en daarmee ongunstiger worden. Gebruik olijfolie of koolzaadolie als basisvet en wees niet te bang voor verzadigd vet. Bij lichamelijk actieve mensen verhoogt verzadigd vet voornamelijk het gunstige HDL. Het is een uitstekende energiebron die bovendien helpt bij de verwerking van onverzadigde vetzuren en het in toom houden van het ‘hartinfarctcholesterol’ Lp(a). Lp(a) is LDL met een ‘proteïnejasje’ dat de neiging van het bloed om stolseltjes te vormen sterk verhoogt.

Krijg ik van eieren nu wel of geen verhoogd cholesterol?

Het cholesterol dat je via de voeding binnenkrijgt, heeft hoegenaamd geen invloed op de cholesterolspiegel van het bloed, die immers door de lever binnen tamelijk strikte grenzen wordt gehouden. Veel instanties blijven hardnekkig waarschuwen voor royale ei-consumptie, maar een wetenschappelijke basis voor die bangmakerij ontbreekt. Een nieuwsgierige Zweedse wetenschapper voerde zijn ei-consumptie gedurende twee weken op van 1 tot 12 eieren per dag en zette dat regime vervolgens nog een week voort. Hij zag zijn totaalcholesterol licht dalen, terwijl de verhouding tussen de verschillende cholesterolfracties aanzienlijk verbeterde: minder LDL, meer HDL, minder Lp(a), minder triglyceriden. Dit effect is in grotere studies bevestigd. Eieren passen volgens de jongste inzichten uitstekend in een hartvriendelijke voeding. Ze dragen niet bij aan pathologische insulineresistentie, leveren het complete pakket aminozuren en bevatten relatief veel folaat, betaïne en choline, nutriënten die de functie van de vaatwanden en daarmee de doorbloeding van de hartspier direct verbeteren.

Helpt extra linolzuur tegen een verhoogd cholesterol?

Ja. Dat wil zeggen, het dagelijks gebruik ervan brengt de cijfers wat omlaag. Stevige consumptie verlaagt echter niet alleen het als ‘ongunstig’ bestempelde LDL, maar ook het als ‘gunstig’ aangemerkte HDL. Bovendien verslechtert het de veel belangrijker verhouding tussen de talloze cholesterolfracties. Royaal gebruik van linolzuur is mogelijk minder goed voor hart en bloedvaten dan industrie en gezondheidsinstanties ons veertig jaar lang hebben voorgespiegeld. “Tal van studies laten zien dat veel linolzuur in de voeding een delicate balans verstoort en zo juist bijdraagt aan het ontstaan van hartkwalen, diabetes, reuma en kanker,” zegt de Japanse vetzuurdeskundige Dr Harumi Okuyama. Okuyama en collega’s adviseren hun landgenoten niet dezelfde fout te maken als het westen en linolzuurverrijkte margarines te laten staan.

Is het waar dat cholesterolverlagende medicijnen slecht voor je zijn?

Daarover is het laatste woord nog niet gesproken. Statines remmen in het lichaam de aanmaak van cholesterol, maar óók de aanmaak van een aantal andere vitale stoffen. De fabrikanten noemen statines de veiligste medicijnen die ooit zijn ontwikkeld. Veel gebruikers en onafhankelijke deskundigen zijn minder euforisch. Feit: statines verlagen het risico op een hartinfarct bij mannen van middelbare leeftijd. Het effect (300 mannen moeten een jaar lang slikken om 1 infarct uit te stellen) kan niet worden toegeschreven aan de cholesterolverlaging, want mannen met een heel laag cholesterol genieten precies dezelfde bescherming als mannen met hoge waarden. Steeds meer wetenschappers schrijven de werking van statines dan ook toe aan effecten die niets te maken hebben met cholesterolverlaging. Statines zorgen er bijvoorbeeld voor dat eventuele vernauwingen in de vaatwand complexer worden en minder snel stuk gaan. Zo’n ‘openbarstende’ vernauwing is één van de belangrijkste oorzaken van een hartinfarct. Verder bevorderen ze de aanmaak van een vaatwerwijdende stofje. En tenslotte hebben ze ontstekingsremmende eigenschappen. Wat de fabrikanten verzwijgen, is dat statines nog nooit een vrouwenleven hebben gered, terwijl  de grote studies deze ‘bijzaak’ toch steeds opnieuw aan het licht brengen. Tegenover het bescheiden beschermende effect bij mannen staat een onaangenaam en onvoorspelbaar bijwerkingenprofiel: van vermoeidheid en vergeetachtigheid tot hevige spierpijn. Niet iedereen krijgt last van een statine, maar de Amerikaanse arts Beatrice Golomb schreef onlangs in de Geriatric Times dat vooral verwardheid en geheugenverlies aanzienlijk vaker voorkomen dan de meeste dokters denken. Dat een fysiek actief leven en statinegebruik lastig samen gaan, staat buiten kijf. Zwitserse onderzoekers stelden vast dat atleten deze medicatie per definitie slecht verdragen. Al hun sportende proefpersonen ontwikkelden binnen korte tijd trainingsintolerantie, spierpijn, spierschade of chronische peesontstekingen. Het al of niet slikken van een statine is een kwestie van zorgvuldig afwegen. Bespreek het met je huisarts of specialist.

Word je dik van cholesterol?

Integendeel. De meeste levensmiddelen die veel cholesterol bevatten, bevatten ook veel eiwit. Eiwit geeft sneller en langer een vol gevoel dan koolhydraten en vet. Het eten van cholesterolrijke producten helpt je dus om minder calorieën te verorberen. En daarmee bestrijd je de kern van veel problemen: pathologische insulineresistentie. Cholesterol zelf vervult als gezegd belangrijke functies in elke lichaamscel en vooral in de hersenen, maar levert geen energie.