De terugkeer van de AGE’s

Zie ook update onder dit artikel. Gerenommeerde AGE-specialisten (UMCG, Maastricht UMC+, Mount Sinai School of Medicine) kapittelen Stephan Peters van het Voedingscentrum (en indirect ook Foodlog commentator Robert Hoenselaar)…  http://www.youtube.com/watch?v=k3S0QN3xXp0 Are you absolutely sure that exogenous AGE-overload precedes betacell dysfunction and insulin resistance? Are you convinced exogenous AGE’s are the main cause of pathological insulin resistance and its sequela? Ik vroeg het haar twee keer. De tweede keer voor de zekerheid met nog meer nadruk. Ja, echt, zei ze. Ik had haar helemaal goed begrepen. Helen Vlassara, de arts/onderzoeker die ondermeer aan de wieg stond van de universeel gebruikte marker voor glucoregulatie over een langere periode bij diabeten HbA1c, is er absoluut van overtuigd dat een te hoge inname van Advanced Glycation Endproducts met de voeding vooraf gaat aan zowel insulineresistentie als aftakeling van de betacellen in de alvleesklier, de cellen die insuline produceren. Deze exogene AGE’s spelen wat haar betreft een causale rol in de pathogenese van diabetes en hart- en vaatziekten en vermoedelijk ook in die van de meeste andere ‘moderne’ ziekten, zoals depressie en Alzheimer. Zoals jullie niet kan zijn ontgaan sprak professor Vlassara afgelopen maandag in Amsterdam op een bescheiden persconferentie ter gelegenheid van het verschijnen van de Nederlandse vertaling van haar populaire boek The Age-less Diet, wat in het Nederlands Het Anti AGE Dieet werd. Uitgever is mijn voormalige collega en opdrachtgever Pim Christiaans, die met zijn CocoBooks leesbare kwaliteitsboeken over in zijn ogen belangrijke gezondheidsonderwerpen in de markt zet. Full disclosure, Pim is een vriend. Maar 1) van uitgeven word je in Nederland niet rijk en 2) als ik een onderwerp niks vind, doe ik er niks mee. Advanced Glycation Endproducts zijn wel interessant. Ze staan op mijn radarscherm sinds ik in 1995 een (aanvankelijk soort van) internetaansluiting kreeg. AGE’s zijn verbindingen tussen suikers en eiwitten. Ze ontstaan in relatief enorme concentraties wanneer voeding sterk wordt verhit (Maillard reactie). Ze verhogen de houdbaarheid van voeding, ze maken het lekkerder en aantrekkelijker en ze maken dat we meer willen eten. En ze ontstaan in het lichaam, met name wanneer de bloedglucoseconcentratie hoger dan normaal is (hierover zo meteen meer). AGE’s zijn niet afbreekbare suiker-eiwitstructuren die je letterlijk kunt beschouwen als bakstenen die in een raderwerk worden gegooid. In het lichaam vormen ze zogenoemde crosslinks met allerlei weefsels. Ze bezetten receptoren, veroorzaken laaggradige ontstekingsreacties en ze zijn letterlijk verantwoordelijk voor veroudering. Je wilt er zo weinig mogelijk van in je lijf hebben. Reeds. Geduld. Het wordt echt spannender. De meeste artsen en wetenschappers gaan ervan uit dat alleen endogene glycering – de vorming van AGE’s in het lichaam – relevant is voor ziekte en gezondheid. Slechts zo’n 10 procent van de exogene AGE’s – de AGE’s in bijvoorbeeld brood en gebakken spek – wordt opgenomen en vervolgens bovendien weer snel uitgescheiden. We hoeven ons daar dus niet druk om te maken. Dit dacht ik ook. Tot ik dieper ging graven en het werk van Vlassara bestudeerde. In muizen is het een uitgemaakte zaak. Geef ze een voeding met ‘normale’ neolithische AGE-gehaltes en ze ontwikkelen snel alle neolithische aandoeningen die wij graag ontlopen: diabetes type 1 en 2, vetzucht, complicerende atherosclerose (onstabiele plaques, hypercoagulatie), kanker en neurodegeneratief leed. Geef ze een voeding met nauwelijks AGE’s en ze krijgen deze gezelligheid niet en als ze het al hadden worden ze spectaculair beter. Bij mensen ligt het een stuk minder duidelijk, maar het is nou ook weer geen totaal onontgonnen terrein, zoals ik naïef veronderstelde. Vlassara heeft een aantal kleine studies gedaan met gezonde mensen, patiënten met diabetes type 2 en patiënten met nierfalen en als je kijkt naar de relevante parameters reproduceerde ze feitelijk gewoon de resultaten in muizen. Laaggradige ontsteking nam af, insulinegevoeligheid nam toe, hyperinsulinemie nam af, leptinegevoeligheid nam toe, endotheelfunctie verbeterde, macrofagen (die ondermeer verantwoordelijk zijn voor metastase) werden minder agressief. En dat – vanwege de beperkte budgetten – in vrij levende populaties en in een tijdsbestek van slechts 6 weken. De mate waarin van buiten aangevoerde AGE’s in het lichaam schade kunnen aanrichten, is grofweg afhankelijk van drie factoren. Ten eerste natuurlijk de concentratie in de voeding. Ten tweede de opname in de darm. En ten derde de klaring. Dat laatste gebeurt vooral door AGE-receptor-1 (AGER-1), een receptor die AGE’s opneemt, afbreekt en er voor zorgt dat ze zich niet opstapelen in cellen. AGER-1 werkt volgens Vlassara hand in hand met SIRT-1, de beroemde sirtuïne die een sleutelrol speelt bij ondermeer insulinesignalering, (demping van) ontstekingsreacties en levensduur. Om even 152 haarspeldbochten af te snijden, frequente blootstelling aan hoge (zeg maar suprafyisiologische) concentraties AGE’s maakt dat AGER-1 en SIRT-1 het voor gezien houden. Juist wanneer ze ons het hardst moeten beschermen, deserteren ze. Ze staken en/of verdwijnen, waardoor AGE’s en andere oxidatieproducten vrij spel krijgen, zich kunnen ophopen en spaken in onze fysiologische machinerie gaan gooien. Tot overmaat van ramp wordt een andere receptor, RAGE, dan juist overactief en spoort aan tot de vorming van een hele trits ontstekingsfactoren. Helen Vlassara heeft aangetoond dat verlaging van de exogene AGE-load met 30 tot 50 procent (ten opzichte van wat normaal is in bijvoorbeeld een Standard Dutch Crap Diet) ook bij mensen snel tot terugkeer van zowel AGER-1 en SIRT-1 leidt en dat ze weer mooi gaan samenwerken. De activiteit van de kwaaie RAGE neemt dan snel af. Voor wie het precies wil weten: tot een inname van 8000 kE/dag is er niets aan de hand. De meeste mensen krijgen een veelvoud van deze veilige lading binnen. Vlassara’s resultaten zijn voor mij voldoende bewijs dat de hoeveelheden exogene AGE’s die veel westerlingen in hun bloed hebben circuleren hoger dan optimaal en zeer waarschijnlijk pathogeen zijn. Alsof de duvel er mee speelt postte Loren Cordain onlangs een stuk waarin hij betoogt dat mensen weliswaar al heel lang vuur kunnen maken, maar dat het naïef is om te veronderstellen dat we gedurende onze evolutie lange tijd standaard warm eten op ons bord hadden. Vuur was een luxe die we ons af en toe konden permitteren. Impliciet zegt hij daarmee dat de concentraties AGE’s die we met de westerse voeding binnenkrijgen suprafysiologisch zijn. Niettemin mogen we veilig aannemen dat een zekere blootstelling aan AGE’s evolutionair normaal is. En hier vermoed ik dat Vlassara iets over het hoofd ziet. Zij beveelt een (traditioneel niet agressief verhitte) mediterrane voeding aan en waarschuwt voor dierlijke producten en vet. Die bevatten immers (vaak) de meeste AGE’s en ALE’s (versuikerde lipoproteïnen, hebben dezelfde negatieve effecten). Dat klopt echter niet met de hier welbekende onderzoeken van Staffan Lindeberg, die liet zien dat een paleodieet volgens het bierviltje bij diabetes type 2 superieure therapeutische effecten heeft in vergelijking met een mediterraan dieet. Saillant detail is dat de deelnemers aan de Lindeberg trials werden geïnstrueerd om AGE-werend te koken. Ik heb nog niet bevestigde aanwijzingen dat dit komt doordat WGA in tarwe (onderdeel van het mediterrane dieet) zowel de darmpermeabiliteit verhoogt – en dus tot verhoogde opname van AGE’s leidt – als AGER-1 blokkeert en zodoende de klaring van AGE’s dwarsboomt. WGA is een uitermate promiscue lectine en het zou gek zijn als hij nou net AGER-1 niet aantrekkelijk genoeg vindt voor een nummertje. Een eerste verkenning bij deskundigen sterkt mij in deze veronderstelling. Als het klopt biedt paleo, via uitsluiting van tarwe, bescherming tegen exogene AGE’s. Intussen lijkt het me hoe dan ook verstandig om je dierlijke producten zoveel mogelijk met water of stoom te verhitten en indien veilig rauw te eten. Frituren, het stomste wat je in dit verband kunt doen, zullen de meesten hier hoe dan ook wel als de dood in de pot herkennen, vermoed ik. Prof. Dr. Casper Schalkwijks ‘zoete inval’ in het endotheel Zijn endogeen gevormde AGE’s nu plotsklaps irrelevant? Integendeel. Prof. Dr. Casper Schalkwijk, bijzonder hoogleraar Experimentele Interne Geneeskunde aan Maastricht UMC+, kwam op de CocoBooks conferentie met de spannende bevinding dat interne glycatie, dus vorming van AGE’s in het relatief koele lichaam, veel sneller kan gaan dan tot nog toe werd gedacht. Ook bij mensen zonder manifeste diabetes! Schalkwijk en collega’s toonden aan dat zelfs bescheiden bloedsuikerpieken met name in het endotheel van de slagaderen razendsnel tot versuikering van eiwitten leiden. Toename van glucose in het bloed leidt tot een onmiddellijke, niet insulineafhankelijke toename van glucose in de endotheelcellen. Schalkwijk spreekt schalks van ‘de zoete inval’. De overvloedige glucose wordt omgezet in het afbraakproduct methylglyoxaal, dat veel reactiever is dan glucose en eiwitten veel sneller versuikert. De ‘normale’, vaak lang na-ijlende en meestal graangeïnduceerde postprandiale bloedsuikerexcursies waar wij hier al lang zo’n punt van maken, leiden via methylglyoxaal tot extreem snelle glycatie in de slagaders. Zoet bloed zet, zoals we eerder meldden, je hart in brand en naar nu blijkt op meer dan één manier. Overigens kwam Schalkwijk met het opwekkende bericht dat dit methylglyoxaal kant en klaar in bepaalde soorten honing zit 🙂 . We beschikken over een enzym om methylgyoxaal onschadelijk te maken (methylglyoxalase), maar dat raakt gemakkelijk overbelast, een aanwijzing dat het lichaam evolutionair gezien is berekend op slechts kleine concentraties methylglyoxaal. AGE’s in weefsels zitten daar totdat alle cellen in dat weefsel zijn vervangen door nieuwe cellen. AGE’s op de ene plek vormen een precieze afspiegeling van de AGE’s elders in het lichaam. Je kunt ze meten in het bloed (let op, HbA1c is geen AGE, maar een intermediate, een fysiologisch inert tussenproduct!), maar dat is nogal lastig en duur en het kost tijd. Internist en vasculair specialist Dr. Andries Smit van het UMCG ontwikkelde een methode om de AGE-status snel en op een niet invasieve manier betrouwbaar vast te stellen. Zijn door DiagnOptics op de markt gebrachte AGE reader meet met behulp van licht in een seconde of 20 de AGE-concentratie in de huid. Smit, die zelf al lang diabetes type 1 heeft en tussen neus en lippen door vertelde dat hij het AGE-gehalte van een 80-jarige heeft, legde uit hoe we dankzij zijn ‘kindje’ snel kunnen bepalen hoe versuikerd iemand is en hoe groot zijn risico op ondermeer cardiovasculaire incidenten en dood is. De eerste onderzoeken suggereren dat deze diagnostiek zo voorspellend is, dat je het liever niet wilt weten. Die en die score? Dan is de kans dat u over 5 jaar nog in leven bent 30 procent 🙂 . Professor Bruce Wolfenbuttel, ook van het UMCG, legde nog uit hoe hij uitstekende resultaten boekte met een experimentele AGE-breker, een medicijn dat AGE’s kapot hakt waarna het lichaam de sloopresten elimineert, maar dat de farmaceutische industrie er helaas geen brood in zag. En als het gaat om de doorontwikkeling van een therapie waar honderdduizenden Nederlandse diabeten en hart- en vaatlijders grote baat bij hebben, hoef je natuurlijk niet aan te kloppen bij Hartstichting of Diabetesfonds. Dat laatste zegt Wolfenbuttel niet, dat zeg ik. Met bonkend hart en onder het nieuwsgierig oog van onder anderen de bijzonder bevallige, maar ongetwijfeld vegetarische Foodwatch directeur Hilde Anne de Vries legde ook ik mijn reeds aardig bejaarde arm op het apparaatje. Bibberoni. Nog afgezien van mijn pathologische thanatofobie, je zult als paleodominee maar vet boven je chronologische leeftijd scoren! Dan sta je nog meer voor paal dan wanneer je met katterig, lijkbleek hoofd en totaal overbelicht in een landelijke krant prijkt. Wat piepjes (of verbeeldde ik me die alleen?), een druk op het touch screen en de zuster declameerde: “Nou, jij bent een gezonde jonge vent hoor!” Pfffff… Ik zat vrijwel exact op de lijn van de standaard deviatie naar beneden, wat wil zeggen dat erg weinig mensen van mijn leeftijd in de normale populatie zo’n lage score hebben. Ik liet het uitdraaitje aan de semi vegetarische Vlassara zien. Haar reactie: “Don’t change anything.” Naschrift: Lezing van hoogleraar Interne Geneeskunde UMCG Andries Smit, het brein achter de AGE reader (AGE-bepaling met behulp van licht, op basis van autofluorecentie): http://www.youtube.com/watch?v=bBC6jOUTVYo Lezing Prof. Dr. Casper Schalkwijk: http://www.youtube.com/watch?v=XhSutwL_-DE Lezing Prof. Dr. Bruce Wolfenbuttel: http://www.youtube.com/watch?v=160yfHuRnCc Update 2 mei 2014. Officiële reactie van Uitgeverij CocoBooks op de uitlatingen van Dr. Stephan Peters van het voedingscentrum, die feitelijk stelt dat AGE’s in voedingsmiddelen een non item zijn. Peters maakt pijnlijk duidelijk dat hij de materie niet kent. Op Foodlog wordt volgens mijn lezers op soortgelijke neerbuigende en ongefundeerde wijze gereageerd. Het betoog bevat ook een kort commentaar van Prof. Vlassara. Voedingscentrum bekritiseert ‘Het anti-AGE-dieet’ zonder het te kennen Op de dag van verschijning plaatste het Voedingscentrum een reactie op het boek van Helen Vlassara: ‘Anti-AGE-dieet: moeten we AGEs mijden?’ In het artikel zegt Stephan Peters, ‘specialist voedselveiligheid van het Voedingscentrum’, over het boek: ‘Er zit een kern van waarheid in, maar er worden termen door elkaar gehaald.’ Volgens Peters verwijst Vlassara met de term AGEs ‘naar zogenaamde procescontaminanten, zoals PAK’s en acrylamides. PAKs ontstaan bijvoorbeeld als je eten laat verbranden en acrylamide wordt o.a. gevormd tijdens de bereiding van ontbijtkoek, patat en chips. En de tips die ze geeft passen daar ook bij. Bakken en frituren op de juiste temperatuur, en niet elke dag overdreven veel ontbijtkoek eten.’ Peters zegt hiermee dat Vlassara met oud nieuws komt: dat PAKs en acylamine schadelijk zijn, is immers al langer bekend. Alleen… de kritiek slaat nergens op, want in haar boek verwijst Vlassara helemaal niet naar PAKs en acrylamide. AGEs hebben compleet andere eigenschappen dan de vermelde stoffen en onstaan in tegenstelling tot PAKs en acrylamide ook bij lagere temperaturen, als van verbranden nog geen sprake is. Het zijn ook geen ‘procescontaminanten’ want de voedingsindustrie maakt bewust kwistig gebruik van AGEs om de smaak, geur, kleur en structuur van haar producten te verbeteren. Het is dus Peters zelf die hier termen door elkaar haalt. Ook wel een beetje raar om te veronderstellen dat de wereldwijd belangrijkste autoriteit op het gebied van AGEs niet zou weten wat AGEs zijn: Vlassara heeft deze term zo’n dertig jaar geleden nota bene zelf bedacht… Een telefoontje naar het Voedingscenttrum brengt opheldering: Peters heeft zijn ‘boekbespreking’ gebaseerd op het persbericht…. Of hij het boek alsnog kan ontvangen. Zeker, want na lezing zal hij zijn stuk vast vervangen door een tekst die ergens op slaat. Ondertussen beweert Peters in zijn stukje dat alleen diabeten te maken hebben met een teveel aan AGEs, omdat zij meer dan normaal AGES in het lichaam vormen uit bloedsuiker. Vlassara’s uitgever Pim Christiaans legt deze uitspraak aan Prof. dr. Casper Schalwijk van de universiteit van Maastricht voor. Hij is de belangrijkste expert in Nederland op het gebied van AGEs bij diabeten en noemt het artikel van het Voedingscentrum zonder meer: ‘zwak.’ Schalkwijk: ‘Het is absoluut een misvatting dat AGEs alleen in diabeten verhoogd zijn en alleen in diabeten leiden tot complicaties. Verhogingen van AGEs en de consequenties daarvan zijn beschreven in veel andere ziektebeelden veelal geassocieerd met veroudering  zoals in atherosclerose (aderverkalking), kanker en Alzheimer. Maar met name in patiënten met nierfalen stapelen AGEs zich sterk op als gevolg van een verminderde klaring door de nieren. Dit heeft consequenties voor hart- en vaatziekten in deze patiënten. Juist in patiënten met een verminderde nierfunctie, in Nederland heeft ongeveer 1 op de 20 mensen nierschade met verlies van nierfunctie, verwacht ik dat AGEs opgenomen vanuit het dieet weleens  een grote impact kan hebben in het lichaam en is een laag AGE-dieet aan te bevelen.’ Ook een andere AGE-specialist reageert met verontwaardiging op het stuk van het Voedingscentrum. Prof. dr. Andries Smit van de universiteit van Groningen: ‘Ik denk dat Stephan Peters eerst zijn huiswerk beter moet doen. Als hij AGEs gelijk stelt aan PAK en acrylamide, en daarmee vervolgens dan zulke stellige uitspraken over ontbreken van betekenis van AGEs doet, heeft hij duidelijk van AGEs geen kaas gegeten. Dat gebrek aan kennis over AGEs wordt ook bevestigd door zijn uitspraak: ‘Als je geen diabetes hebt, maakt je lichaam niet uit zichzelf te veel AGE’s aan’; er verschijnen honderden studies per jaar die anders laten zien.’ Vlassara, op dat moment nog in Nederland, blijft ondertussen diplomatiek: ‘Ik heb Stephan Peters een tekst met de feiten gestuurd, plus de referenties. Ik verwacht dat het Voedingscentrum het artikel snel aanpast.’ En? Na veel heen- en weer mailen met uitgever Christiaans buigt Peters zuinigjes wat zinnen om en schrapt wat woorden, zich in bochten wringend om vast te houden aan zijn oorspronkelijke negatieve oordeel dat hij over het boek had gedebiteerd voor hij het gelezen had. Het Voedingscentrum blijft kritisch en laat zich niet van de wijs brengen door feiten.  

De AGE reader van DiagnOptics meet in luttele seconden hoe versuikerd je bent. Een Noorse Raw Paleo dame van 37 had volgens het apparaat een biologische leeftijd van 5 jaar, terwijl heel wat vegetariërs beduidend minder florissant, of zeg maar gerust bejaard scoren.

Advertentie