Mazzel kun je leren

Je kent vast wel zo’n man die letterlijk àlles mee heeft. De perfecte baan, de vrouw van jouw dromen, een gestaald lijf en humor, die ene puntgave Triumph TRA uit 1957… Zo’n kerel die immuun lijkt te zijn voor pech. Heeft hij stom geluk? Heb jij domme pech? Onzin, luidt het oordeel van gelukspsycholoog Richard Wiseman. “Mazzel kun je leren.”

Iedereen vraagt het zich bij tijd en wijle af. Hoe kan het toch dat sommige jongens bij wijze van spreken geen stap kunnen zetten zonder een verkeerschaos te ontketenen, een aantrekkelijke date voorgoed af te schrikken of een zakelijk fiasco over zich af te roepen? Waarom fladderen anderen moeiteloos van de ene financiële meevaller naar het andere amoureuze feestje? Ook Richard Wiseman, hoogleraar psychologie aan de Universiteit van het Britse Hertfortshire, wilde weten hoe dat zit. Zijn aanpak was even simpel als geniaal. Via advertenties recruteerde hij honderden mensen die zichzelf als uitgesproken mazzelaars of juist als ultieme pechvogels bestempelden. Aan de hand van interviews selecteerde hij de meest uitgesproken gevallen. Ruim acht jaar bestudeerde hij ze in allerlei natuurlijke en experimentele situaties. Wat onderscheidt hen? Worden geluksvogels eenvoudig geboren onder een gelukkig gesternte? Kan de eeuwige loser zich maar het beste bij zijn lot neerleggen? Wisemans conclusies zijn opmerkelijk. Geluksvogels zijn niet mooier, aardiger, intelligenter of getalenteerder dan mensen die vaak miskleunen. In tegenstelling tot wat onze calvinistische moraal ons influistert, is zelfs inzet van ondergeschikt belang. ‘Lucky guys’ zijn zelden keiharde werkers (al zitten ze bepaald niet stil). Nee, geluksvogels doen een paar dingen gewoon fundamenteel anders. Wiseman vatte de uitkomsten van zijn onderzoek samen in de bestseller The Luck Factor. Zijn Luck School is razendpopulair. Schuchtere vrijgezellen vinden na jaren vergeefs ploeteren ‘plotseling’ hun droompartner, eeuwige werklozen worden aangenomen. Bedrijven die Wiseman’s aanwijzingen in prakrijk brengen, rapporteren winststijgingen van twintig procent en meer. Ben jij een winner of een loser? De keus is aan jou! Het Blaadje voor Enge Mannen die een Sikspek Ambiëren reikt je de zes wetenschappelijk onderbouwde bouwstenen van voorspoed.

STREAMER

Psycholoog Richard Wiseman: “Geluksvogels zijn naar buiten gericht, nieuwsgierig en ze staan open voor het onverwachte. Ze zijn onbewust de hele dag bezig met het leggen en onderhouden van contacten. Zo creëren ze constant kansen. Ze vertrouwen blindelings op hun buikgevoel en nemen veel beslissingen op grond van hun intuïtie. Ze gaan er rotsvast vanuit dat het lot hen gunstig gezind is. En misschien wel het belangrijkste, ze laten zich nooit langdurig uit het lood slaan door de tegenslagen die iedereen onherroepelijk ondervindt.”

Mazzelprincipe 1
Creëer zoveel mogelijk toeval

Wiseman is een bevlogen aanhanger van de chaostheorie, die kort door de bocht dicteert dat uit allerlei chaotisch verlopende processen vanzelf geordende structuren ontstaan. “Mensen die het doorgaans voor de wind gaat, zijn er zelf van overtuigd dat de kansen hen gewoon komen aanwaaien, dat ze gewoon veel mazzel hebben,” zegt Wiseman. “Mijn onderzoek laat echter duidelijk zien dat die ‘mazzel’ een direct gevolg is van hun psychologische make-up. Door hun manier van denken en handelen creëren en benutten ze veel meer kansen dan anderen. Om te beginnen steken ze bewust of onbewust veel energie in het scheppen en onderhouden van contacten. Ze netwerken als een gek en staan dus via via in verbinding met een duizelingwekkend aantal mensen. Verder spreken ze gemakkelijk vreemden aan. In onze Luck School moeten leerlingen een week lang telkens als ze in een rij moeten wachten een praatje met iemand aanknopen. Alleen dàt al heeft soms verregaande consequenties. Meestal blijft het bij een vrolijk babbeltje, maar voor een van de cursisten mondde het uit in een gelukkig huwelijk.”

Mazzelprincipe 2
Sta open voor het toeval en reageer

Je kunt nog zoveel kansen genereren, als je ze niet ziet, kun je ze ook niet pakken. Merkwaardig genoeg werkt focussen op wat je wilt bereiken vaak contraproductief. Een van de belangrijkste ontdekkingen die Wiseman deed, is dat pechvogels zich over het algemeen zo krampachtig concentreren op hun taken of wensen, dat ze letterlijk blind zijn voor de talloze kansen en mogelijkheden die het toeval in een actief bestaan per definitie aanreikt. Illustratief is de ‘krantentest’ die zijn proefpersonen deden. “Ik gaf de mensen een speciaal vervaardigde krant en vroeg ze zo snel mogelijk uit te zoeken hoeveel foto’s erin stonden. Wie binnen een minuut het juiste antwoord zou geven, zou honderd pond verdienen. Alle klassieke pechvogels hadden ongeveer twee minuten nodig om de 43 foto’s te tellen. Sneller was vanwege het omslaan van de pagina’s onmogelijk, maar dat zeiden we er niet bij. Toch waren bijna alle klassieke geluksvogels al na een paar seconden klaar. Op pagina twee stond namelijk in koeienletters: STOP MET TELLEN – ER STAAN 43 FOTO’S IN DEZE KRANT. De boodschap nam de halve pagina in beslag. De letters knalden van het papier af, maar de pechvogels keken er straal overheen, gefocust als ze waren op hun opdracht, het stomweg tellen van foto’s. ‘Winners’ benaderden de taak veel relaxter en afstandelijker en zagen het meteen.” Voor de lol had Wiseman halverwege de krant nog een verrassing ingebouwd. Ditmaal een blok van een halve pagina met de tekst VERTEL DE STUDIELEIDER DAT JE DIT GEZIEN HEBT EN VERDIEN 250 POND EXTRA! Wiseman: “Ook deze kans werd door geen enkele pechvogel gespot. De meeste geluksvogels zagen het wel. Het grapje van pagina 2 had ze nieuwsgierig gemaakt. Ze wilden weten of de krant nog meer leuke foefjes bevatte. Dus bladerden ze rustig door. Zo scoorden zij ontspannen 350 pond, terwijl de pechvogels tellend en zwetend alles misliepen.”
Tal van andere tests bevestigen dat pechvogels over het algemeen veel neurotischer zijn dan geluksvogels. Angst en gespannenheid zijn funest voor het waarnemingsvermogen. Wiseman: “Ongelukkige singles gaan bijvoorbeeld naar een feestje met de krampachtige bedoeling de perfecte partner te vinden, maar missen daardoor allerlei mogelijkheden. Als ze ’s nachts thuiskomen, zijn ze precies even ver als voor het feestje. Een ontspannen jongen houdt aan datzelfde feestje misschien ook niet meteen een vriendin over, maar raakt in geanimeerd gesprek met, noem eens iets opwindends, een postzegelverzamelaar. Hij gaat een paar dagen later beleefd die verzameling bekijken en wie treft hij daar? De Prachtige Nog Vrije Zus. Snap je?”

Mazzelprincipe 3
Neem risico

Wie boven de middelmaat wil presteren, moet volgens Wiseman afrekenen met de ingebakken neiging om koste wat het kost ‘normaal’ te doen. Veilige, platgetreden paden leiden zelden tot excellentie. Onlangs kwam hij bij toeval een mooi voorbeeld tegen tijdens een onderzoekje naar de impact van tijdsdruk op ons probleemoplossend vermogen. Tien vrijwilligers werden afzonderlijk met 40 pond de stad ingestuurd om een lijst merkartikelen te kopen. Degene die de spullen het snelst en goedkoopst bemachtigde, won 250 pond. De groep waaierde uit over de stad om allerlei winkels af te struinen op zoek naar de goedkoopste spullen. Winkel in, winkel uit, vergelijken, weer terug. Wiseman: “Eén gast deed het he-le-maal anders. Hij liep met die 40 pond regelrecht een casino binnen en zette het hele bedrag in op rood. Raak. Hij had nu 80 pond, kocht in de eerste de beste A-winkel al die merkartikelen en was als eerste terug. Natuurlijk had hij ook het meeste geld over. Als het een sollicitatietest was geweest, zou ik deze gast hebben aangenomen. Een creatieve waaghals gaat drie keer op zijn bek maar komt de vierde keer met zo’n juweel van een stunt dat hij zijn ‘collaterale schade’ meer dan goed maakt.”

Mazzelprincipe 4
Vertrouw ‘blind’ op je intuïtie

Mensen die slagen, varen meestal op het kompas dat zich verreweg het best leent voor navigatie in gecompliceerd sociaal verkeer: hun buikgevoel. Daar is niks magisch aan. Wiseman: “Intuïtie is een vorm van intelligentie. Het is het op de juiste wijze interpreteren van allerlei nonverbale signalen. De hersenen trekken razendsnel aanzienlijk slimmere conclusies dan we met ons bewuste verstand kunnen beredeneren. Wat wij ‘buikgevoel’ noemen, is doorgaans pure berekening, het resultaat van allerlei subtiele afwegingen. De intuïtie is bij vrijwel iedereen goed ontwikkeld, maar de meeste mensen durven er niet op te vertrouwen. Doe het wel. Als je het onbestemde gevoel hebt dat een potentiële zakenpartner fout is, dat een verkoper je staat te naaien of dat achter de wimpers van je date een loeder huist, zie er van af. Tien tegen één dat je jezelf een hoop ellende bespaart.” Het omgekeerde gaat volgens Wiseman ook op. “Veel geluksvogels zeggen wel eens een bezopen deal te hebben beklonken, uitsluitend omdat ze er een goed gevoel over hadden. Iedereen wees op zijn voorhoofd, maar later bleek het inderdaad een gouden move te zijn geweest.”

Mazzelprincipe 5
Verwacht voorspoed

Kunnen sommige mensen het lot op magische wijze voorspellen of naar hun hand zetten? Wiseman geloofde er geen barst van, maar zocht het voor alle zekerheid objectief uit. Hij keek of doorgaans succesvolle mensen meer kans hebben de lotto te winnen dan mensen die zichzelf als loser beschouwen. Geheel volgens verwachting bleek dat niet zo te zijn. Beide groepen wonnen tijdens een jaar spelen precies even weinig. Als geluksvogels al vaker een prijs winnen, dan komt dat dus uitsluitend omdat ze vaker meespelen of meerdere loten tegelijk kopen. Maar de psycholoog ontdekte in het lotto-experiment iets veel belangrijkers: geluksvogels gaan er consequent vanuit dat ze zullen winnen – in geval van de lotto dus tegen beter weten in – terwijl pechvogels zeker weten dat ze verliezen. Zo’n positieve of negatieve verwachting mag dan geen enkele invloed hebben op de uitslag van een loterij, in het echte leven is die instelling vaak bepalend. Onze levensloop is – Wiseman zag het cliché keer op keer bewaarheid – namelijk voor een groot deel een afspiegeling van onze verwachtingen. Het principe van de self fulfilling prophecy. “Verwachtigen, hoe irrationeel ook, kunnen je leven maken of breken,” zegt Wiseman. “Een deelnemer had op zijn vijftiende van een waarzegster gehoord dat hij was geboren ‘aan de verkeerde kant van Libra’ en dat hij daarom weinig goeds van het leven mocht verwachten. Je kunt je nauwelijks voorstellen wat een impact zo’n geschifte opmerking heeft als je erin gelooft. Het leven van deze veertigjarige man was inderdaad een aanschakeling van kleine en grote tragedies. In onze Luck School heeft hij snel geleerd om zijn desastreuze overtuiging om te buigen. Sindsdien gaat alles hem beter af. Veel mensen zitten vol met irrationele barrières die hen beletten hun mogelijkheden te ontplooien. Identificeer ze en smijt ze overboord.”

Mazzelprincipe 6
Zet verlies om in winst

Geluksvogels gebruiken onbewust een scala van psychologische techniekjes om het hoofd te bieden aan de tegenslagen die in ieders leven onvermijdelijk opduiken. In de eerste plaats houdt een winner zichzelf vrijwel automatisch voor dat het nog veel erger had kunnen zijn en dat hij dus ‘veel geluk’ heeft gehad. Wiseman: “Als een pechvogel zijn been breekt, ervaart hij dat als een absolute ramp. Hij focust op het vreselijks dat hem is overkomen. Een geluksvogel kijkt in het ziekenhuis om zich heen, ziet vrijwel zeker iemand die er nog veel erger aan toe is en denkt: Wat heb ik een mazzel gehad.” Wiseman vroeg zijn proefpersonen om aan te geven hoe gelukkig of ongelukkig ze zich zouden voelen als ze tijdens een gewapende bankoverval in hun arm zouden worden geschoten. Losers classificeerden deze gebeurtenis zonder uitzondering als rampzalig, terwijl alle winners zeiden God op hun blote knieën te zullen danken, omdat ze voor hetzelfde geld hartstikke dood hadden kunnen zijn. Wiseman: “Zelfde situatie, zelfde film, diametraal anders beleefd. Geluksvogels zien elk lichtpuntje als bevestiging van hun mazzel.” En als een geluksvogel echt dikke pech heeft, zal hij daar nooit in gaan zwelgen. “Hij gaat ervanuit dat het ongetwijfeld ergens goed voor is geweest,” zegt de psycholoog. “Hij leert ook van zijn fouten. Een van de geluksvogels in ons project vertelde hoe hij eens vijf keer achter elkaar werd afgewezen bij sollicitaties. Na die vijfde afwijzing had hij er genoeg van. Hij belde het betreffende bedrijf om te horen wat hij fout had gedaan, zodat hij in het vervolg betere brieven zou kunnen schrijven. Door een stom toeval kreeg hij niet de secretaresse maar direct de directeur aan de lijn. Het gesprek liep zo geanimeerd dat de jongen nog die avond de baan kreeg waarvoor hij ’s ochtends was afgewezen.” Wiseman kwam veel geslaagde mensen tegen die fortuin hebben gemaakt door te danken hadden aan iets wat misliep. Maar het belangrijkste, aldus de geluksprofessor, is dat winners altijd alles op alles zetten om een probleem op te lossen, ook als de vooruitzichten tamelijk hopeloos zijn. “Ze zijn zich diep bewust van de mogelijkheid om nog in de laatste seconde te kunnen scoren. Ze gaan nooit bij de pakken neerzitten.”

KADER

De weg naar ‘Geluk’ in vogelvlucht
Professor Richard Wiseman’s mazzelrecept

Regel 1: Creëer kansen, wees alert op kansen en handel zodra er zich één voordoet.

– Creëer en onderhoud een netwerk. Hoe meer contacten hoe beter.
– Wees altijd relaxed. Neurotici missen kansen.
– Sta open voor verandering en onverwachte dingen.

Regel 2: Luister naar je intuïtie. Geluksvogels nemen beslissingen op basis van hun buikgevoel.

– Je buikgevoel liegt zelden. Negeer het nooit.
– Zorg voor voldoende ontspanning. Gespannenheid is funest voor je intuïtie.

Regel 3: Verwacht mazzel. Geluksvogels gaan ervan uit dat het geluk aan hun kant staat.

– Vertrouw erop dat je voortaan geluk zult hebben.
– Blijf proberen om gestelde doelen te halen. Geluksvogels gaan door, ook als alles tegen zit en de race verloren lijkt.
– Geluksvogels gaan er automatisch van uit dat anderen hen in orde vinden en trekken zich er weinig van aan als dat eens niet zo is.

Regel 4: Zet pech om in geluk

– Zoek de positieve kanten van een ongunstige gebeurtenis en plaats het in perspectief.
– Ga nóóit zitten zwelgen in je misère.
– Leer van negatieve gebeurtenissen. Geluksvogels nemen stappen om vergelijkbare pech voortaan te vermijden.
KADER

Speel Tom Cruise

Hoezeer onze verwachting bepaalt wat we bereiken, toonde Wiseman aan met een simpele reactietest. Twee vergelijkbare groepen studenten kregen dezelfde opdracht: ze moesten op lichtsignalen reageren door op een knop te drukken. De eerste groep kreeg als enige boodschap mee ‘scoor zo goed als je kunt’. De mensen in de tweede groep werd gevraagd zich in te beelden dat ze goed getrainde gevechtspiloten met een extreem reactievermogen waren. De would be jachtvliegers scoorden twee keer beter dan de mensen die geen rolmodel en dus geen verwachtingspatroon hadden. Wiseman: “Wie er van uit gaat te zullen slagen, en zich identificeert met een rolmodel, heeft een veel grotere kans op succes dan wie geen of een negatieve verwachting heeft.”

KADER

Laat de dobbelsteen beslissen

Het maakt voor ons welbevinden niet zo veel uit wàt we doen, àls we maar iets doen en als we maar het gevoel hebben dat we geregeld op de grenzen van ons kunnen opereren. Wiseman had in zijn experimentele groep een paar succesvolle captains of industry die toegaven moeilijke keuzes vaak door de munt te laten beslissen: kruis of munt en vervolgens niet meer over zeuren, maar handelen. Veel ongelukkige mensen zijn echter zo apatisch dat ze naast de hoogstnoodzakelijke routines helemaal niets meer ondernemen en beslissen. Een doodeenvoudig hulpmiddel bewijst in Wisemans Luck School goede diensten: de dobbelsteen. Schrijf zes dingen op die je al een tijd wilt doen, maar die je niet durft of waar je niet aan toe gekomen bent. Het maakt niet uit wat je bedenkt. Misschien vind je een bezoek aan Artis al een hele uitdaging, misschien gaat je adrenaline pas stromen bij de gedachte aan een cursus parachutespringen. Geef de activiteiten een nummer van 1 tot 6. Pak een dobbelsteen. En nu komt het belangrijkste. Beloof jezelf voor je werpt dat je de uitslag zult respecteren. Dat je de met het getal corresponderende opdracht zonder dralen zult uitvoeren. Voor je werpt mag je de opdrachten nog aanpassen, maar zodra je hebt besloten, is de worp bindend. Maak die lijst, gooi de dobbelsteen en ga aan de slag!

KADER

De macht van het toeval

Dat toeval letterlijk over leven en dood beslist, illustreert het verhaal van ‘geluksvogel’ John Woods, een New Yorkse advocaat. Seconden voor het eerste vliegtuig zich op 11 september 2002 in zijn kantoor in de Twin Towers boorde, verliet John het rookvrije (!) gebouw voor een sigaret. In 1993 werd het World Trade Center gebombardeerd. John zat te vergaderen op de 39ste verdieping, maar bleef ongedeerd. Vijf jaar eerder, in 1988, stond John op de passagierslijst van de Pan-Am vlucht die boven Lockerbie werd opgeblazen. Maar John was niet aan boord. Op het laatste moment had hij zich laten overhalen tot het bijwonen van een personeelsfeestje.
Soms is het toeval ronduit cysnisch. Zoals in het geval van de Amerikaanse Maureen Wilcox. In 1980 kocht ze twee loten, één voor de Massachusets Lottery en één voor de Rhode Island Lottery. Ze trok de winnende nummers, maar zag geen cent van het zes nullen tellende bedrag. Haar Massachusets Lottery nummer won in de Rhode Island Lottery en andersom.