Leve de vrije radicalen

Veel mensen slikken extra vitamine C, vanuit de gedachte dat wij één van de weinige zoogdieren zijn die deze voor het leven noodzakelijke stof niet zelf aanmaken uit glucose. Als een geit per etmaal 5 gram vitamine C maakt – en onder stress nog aanzienlijk meer – dan kun je maar beter fors bijslikken. Want met een normale voeding krijg je maximaal 500 milligram binnen. We moeten immers die nare vrije radicalen wegvangen? Bekeken vanuit het paleoperspectief is er iets mis met die redenering. Hij gaat er vanuit dat we ‘broken by default’ zijn, dat er tijdens onze evolutie fundamentele vergissingen zijn gemaakt, die we met kunstgrepen moeten corrigeren. Coronaire hartziekte komt door wijd verbreid statinegebrek, ernstig overgewicht is een kwestie van een te grote maag en een gebrek aan toegang tot goede bariatrische chirurgen, chronisch zuurbranden komt door een gebrek aan protonpompremmers, enzovoort.

Mensen, apen, cavia’s en sommige vleermuizen zijn inderdaad de enige zoogdieren die niet zelf vitamine C kunnen aanmaken. Ergens in de evolutie verloren we het laatste enzym dat nodig is voor de omzetting van bloedsuiker in ascorbinezuur. Waarom? Daarover kunnen we slechts speculeren. Veelal is er bij dit soort fenomenen sprake van een trade off. Door die endogene ascorbinesynthese op te offeren, hebben we waarschijnlijk een andere, destijds belangrijkere eigenschap verworven. Maar onderzoekers uit Frankrijk, Zwitserland en Amerika hebben de afgelopen jaren uitgevogeld dat we uitstekend zijn aangepast aan ons ‘gebrek’. Een normale paleovoeding levert ruim voldoende vitamine C. We benutten namelijk een eiwit in onze rode bloedcellen om het ascorbinezuur dat onze voeding levert te recyclen. Dit eiwit, Glut1, bindt bij vitamine C producerende zoogdieren aan zowel glucose (bloedsuiker) als aan dehydroascorbinezuur (DHA), zeg maar afgewerkte vitamine C. Bij zogenoemde vitamine C-defecte soorten als de mens wordt Glut1 echter vrijwel uitsluitend gebruikt om afgewerkte vitamine C te binden en er weer bruikbare vitamine C van te maken. ‘De evolutie is adembenemend slim,’ schreef dr Naomi Taylor van het Institut de Génétique Moléculaire de Montpellier in Frankrijk in het tijdschrift Cell. ‘Door handig gebruik te maken van een van onze belangrijkste cellen wordt dit anders dodelijke defect gecompenseerd.’ Volgens de onderzoekers is hiermee zo goed als bewezen dat het slikken van megadoses vitamine C zinloos is, behalve mogelijk bij mensen bij wie Glut1 niet goed werkt, zoals sommige diabeten.

Er is ook steeds meer onderzoek dat suggereert dat de nog in alle hevigheid woedende antioxidantenhype niet al te snugger en waarschijnlijk contraproductief is. Veroudering wordt in alle tot nog toe onderzochte organismen gereguleerd door de ‘meesterhormonen’ insuline en leptine. Hoe meer een worm, fruitvlieg, muis, hond of aap er van nodig heeft om allerlei fysiologische processen af te handelen, hoe korter hij leeft. Een beproefde methode om een organisme jong te houden, is het glucose te onthouden. Duitse onderzoekers ontdekten onlangs dat in dit proces een onverwachte rol is weggelegd voor de alom verguisde vrije radicalen. Wanneer proefdieren voornamelijk vetten verbranden, produceren hun cellen wat meer vrije radicalen dan wanneer er glucose voorhanden is. Dat lijkt ongunstig. Maar toen de Duitsers die vrije radicalen in de kiem smoorden door ‘preventief’ antioxidanten te geven, verdween het levensverlengende effect van het glucose-vrije dieet goeddeels. De verklaring: een iets grotere vrije radicalen-belasting spoort het organisme aan het eigen, superieure beschermingssyteem in stelling te brengen. Antioxidanten nemen die impuls weg. Bovendien blijkt dat een zekere hoeveelheid vrije radicalen, in een cyclische blootstelling, noodzakelijk is om bijvoorbeeld ziektekiemen te kunnen killen. Als hetzelfde mechanisme ook voor mensen opgaat – en daarvoor zijn steeds meer aanwijzingen – worden we zonder extra antioxidanten vijftien jaar ouder.

Sporten genereert een mild overschot aan vrije radicalen en vervolgens een toename van het beschermende enzym glutathion peroxidase. In een volgende post aandacht voor de waarneming dat hoge doses vitamine C en andere antioxidanten de hormetische effecten van sporten teniet kunnen doen. Maar ook voor de goeddeels genegeerde waarneming dat intraveneus toegediende megadoses ascorbinezuur levensreddend kunnen werken bij IC-patiënten die het loodje dreigen te leggen aan een zogenoemde cytokinenstorm.