AHS NL 2016 in Leiden: is niet deelnemen een optie?

Natuurlijk. De meesten van jullie zullen op zaterdag 22 oktober niet in het Leids Universitair Medisch Centrum zijn, maar op de tennisbaan, naar de Apenheul, bij ome Kees en tante Jet, in de tuin of achter de computer, starend naar youtube filmpjes over iemands kat. In deze post leg ik graag nog even kort uit wat je dan zoal mist.

Om te beginnen mis je de eerste presentatie ooit van Dr. Alessio Fasano in de Lage Landen. Uitleggen wie hij is voelt voor mij een beetje als vertellen dat Johan Cruijff een bekende voetballer was, maar omdat er hopelijk ook Foodlog-lezers meekijken, doe ik het toch maar even. Kinderarts en gastro-enteroloog Fasano is oprichter en directeur van het Center for Celiac Research van het Massachusetts General Hospital for Children en hoogleraar aan Harvard Medical School. Eind jaren ’80 kwam hij als veelbelovende jonge arts-onderzoeker uit Italië naar Amerika met de prestigieuze opdracht een vaccin tegen cholera te ontwikkelen. Toen dit vaccin uiteindelijk kon worden getest op proefpersonen, werden jaren van noeste arbeid letterlijk door de wc gespoeld. Op papier klopte alles, maar in de praktijk bleek het vaccin zelf een onaanvaardbaar zware diarree op te wekken. Waar veel andere wetenschappers hun wonden zouden likken om daarna een geheel nieuw pad in te slaan, bleef Fasano naar zijn data turen. Hij vroeg zich af of de natuur hem met dat onverwachte resultaat misschien iets wilde vertellen. Dat wilde zij en via een serie onvoorstelbare toevalligheden ontdekte Fasano dat gluten, het complexe eiwit dat tarwe zijn prachtige bakeigenschappen geeft, ons min of meer op dezelfde wijze belaagt als de cholerabacterie. Het verschil is dat het immuunsysteem van de meeste mensen bij iedere glutenblootstelling afrekent met de peptiden die zo sterk op het jasje van de cholerabacterie lijken. Slechts af en toe gaat het mis en dan krijgt iemand coeliakie, de nare kwaal die pas kort na de Tweede Wereldoorlog onomstotelijk in verband werd gebracht met gluten, door de Utrechts kinderarts Karel Dicke. Fasano en zijn groep hebben aangetoond dat dezelfde mechanismen die een rol spelen bij coeliakie, waarschijnlijk ook aan de basis liggen van een hele rits andere (met name autoimmune) ziekten, zoals diabetes type 1, MS en sommige vormen van kanker. In Leiden zal Fasano vooral ingaan op de rol van het microbioom, dat voor een belangrijk deel bepaalt of iemand met de ‘juiste’ genetische predispositie ziek wordt of niet.

Alsof dat nog niet spannend genoeg is, organiseren we ook een Food Dialogue (ofwel een beschaafd debat) tussen Fasano en de Leidse immunoloog Prof. Dr. Frits Koning. Fasano’s lab verzamelt bewijs dat ook mensen die geen coeliakie of tarweallergie hebben ziek kunnen worden van gluten. Met name Fasano’s pupil Anna Sapone beschikt over data die duiden op het bestaan van ‘glutenovergevoeligheid’ als legitieme klinische entiteit. Hoewel Fasano als hartstochtelijk Napolitaan niemand een leven zonder pasta en pizza gunt, stelt hij met pijn in het hart dat deze Non Celiac Gluten Sensitivity (NCGS) zeer waarschijnlijk echt is. Frits Koning denkt daarentegen dat het fenomeen meer een modeverschijnsel is. Als beide grootheden de degens kruisen, kon dat wel eens een aardig intellectueel vuurwerk opleveren. Verwacht geen berichtgeving in de ‘serieuze’ media, want deze stuff is veel te complex voor de gatekeepers van de wetenschapspagina’s, die bovendien niets op hebben met toepassing van Darwin op subdisciplines van de biologie, zoals geneeskunde en voedingsleer :-).

Fasano geeft een keynote. Het thema is Darm & Vuur en we zijn dan ook ontzettend blij dat de Leidse paleoantropoloog Wil Roebroeks de andere keynote wil geven. De mens als geboren kok is een populair idee. De Britse paleoantropoloog Richard Wrangham betoogt ondermeer in zijn boek Catching Fire dat mensen hun complexe brein te danken hebben aan de vroege beheersing van vuur. Aangezien we miljoenen jaren geleden al at will fikkies konden stoken, waren we al heel vroeg in staat om meer energie uit met name wortelstelsels en knollen te winnen. Dat energiesurplus was voldoende voor de encefalisatie-explosie die uiteindelijk tot Homo sapiens leidde. Dit allemaal volgens Wrangham. Een probleem met de Wrangham hypothese is een opvallend gebrek aan fossiel bewijs voor het structurele gebruik van vuur door de voorlopers van mensen in de perioden waarin de encefalisatiespurts vermoedelijk plaats hadden. Wil Roebroeks heeft hard gemaakt dat Homo erectus niet of nauwelijks vuur gebruikte toen hij tijdens de eerste Out of Africa migratie zo’n miljoen jaar geleden Europa binnenkwam. Als Wrangham gelijk heeft en erectus in Afrika routinematig vuur maakte, zou het vreemd zijn wanneer hij die gewoonte bij de exploratie van veel koudere gebieden ineens zou opgeven. Roebroeks plaatst het begin van routinematig vuurgebruik in Europa tussen 400.000 en 300.000 jaar geleden en niet bij erectus maar verrassend genoeg bij de Neanderthalers. Homo sapiens bereikte het Midden Oosten en Europa rond 100.000 jaar geleden, maar liet zelfs toen nauwelijks sporen van vuurgebruik achter. De Leidenaren worstelen met het raadsel hoe deze anatomisch moderne mensen zich in hemelsnaam warm hielden in de barre Europese winters. Een hoog aandeel metabool actief en extreem thermogeen (warmte producerend) bruin vet is één van de belangrijkste kanshebbers. Spannend of spannend?

Wie vuur en koken zegt, zegt tegelijk Advanced Glycation Endpruducts, kortweg AGE’s. Hoe je je eten bereidt is wellicht even belangrijk voor je gezondheid als het eten zelf. AGE’s zijn verbindingen tussen suiker en eiwit die zonder tussenkomst van enzymen ontstaan wanneer je die twee met elkaar in contact brengt. Hoe heter de omgeving, hoe sneller die reactie verloopt. Enorme hoeveelheden AGEs worden gevormd bij het agressief verhitten van voedsel, vooral van producten met veel eiwit en vet. AGEs maken eten lekker. Het heerlijke bruine korstje op een gegrilde kip? AGEs. De onweerstaanbare geur van vers gebakken croissants? AGEs. Helaas zijn AGEs niet alleen maar lekker, ze zouden volgens sommige wetenschappers al in betrekkelijk kleine hoeveelheden voor problemen te kunnen zorgen. AGE-onderzoeker Helen Vlassara doet bijvoorbeeld het liefst alle exogene AGEs in de ban. Volgens de Wageningse AGE-onderzoeker Vincenzo Fogliano – die in Leiden komt spreken – is het echter onwaarschijnlijk dat de AGE-load van bijvoorbeeld gebraden vlees bij een gezond iemand tot problemen leidt, mits hij of zij ‘verder gezond eet’. Voor landbouwman Fogliano is dat min of meer volgens de Schijf van Vijf. Symposiumgangers plaatsen het AGE-vraagstuk hoogstwaarschijnlijk liever in de context van een evolutionair geschikt voedingspatroon, met om te beginnen niet of nauwelijks bloedsuiker- en insulineverhogende, potentieel tot metabole endotoxemie leidende acellulaire koolhydraten. Wat vindt Fogliano hiervan? Alleen als je komt, kun je het hem vragen.

Ik zal niet zeggen klap op de vuurpijl, maar zelf kijk ik toch wel heel erg uit naar de lezing van Josephine Joordens, een zeebioloog met een PhD in de geologie, nu werkzaam aan de faculteit Archeologie van de Universiteit van Leiden en een collega van Wil Roebroeks. In haar lezing ‘Water en vuur: wat dreef onze menselijke evolutie?’ stelt zij de vraag of de evolutie van ons complexe brein het gevolg was van onze interactie met vuur, van onze interactie met kustlandschappen met de alleen daar toegankelijke breinspecifieke nutriënten, van geen van beide of van beide. Hoewel Joordens volgens mij warm loopt voor of zelfs aanhanger is van de waterkanthypothese, stelt zij in haar introductie: However, while important, these [brain specific] nutrients as such do not provide a satisfying explanation for our spectacular braininess. Zij lijkt dus evidence te hebben die de theorie van Stephan Cunnane (Survival of the Fattest; The Key to Human Brain Evolution) ondermijnt. Wat is die evidence? Ook hier geldt: alleen als je echt helemaal niks met onze biologie hebt, baal je niet als je het haar niet kunt horen uitleggen.

Zonder de overige sprekers – Peter Joosten over Quantified Self, Dr. Elske Bos (bioloog, filosoof en fietsenmaker!) over de waarde van n=1 studies in vergelijking tot groepsstudies, Geja Heinen over de Gut Brain Axis en (onbevestigd) Dr. Huub Savelkoul over het microbioom – tekort te willen doen, stop ik mijn pleidooi om er op 22 oktober bij te zijn hier. Waarom? Alleen omdat ik zometeen voor zeven dagen op reportage moet en ik mijn koffer nog moet pakken :-). Ajuus en tot ziens in Leiden! Dit jaar hebben we na afloop zeer waarschijnlijk een after party waar iedereen nog even kan napraten met iedereen. En o ja, dit jaar is er koffie zodra je je hebt geregistreerd!