Staffan Lindeberg, 1950-2016

Staffan Lindeberg zoals hij volgens mij het liefst wordt herinnerd: in actie op Kitava.

 

Vanochtend twitterden Jamie en Anastasia van AHS Nieuw Zeeland het trieste bericht dat Staffan Lindeberg, misschien wel de contemporaine pionier van de toegepaste evolutionaire geneeskunde, is overleden. Hij werd slechts 66 jaar.

Huisarts en docent huisartsengeneeskunde Lindeberg deed eind jaren ’80 uniek veldonderzoek onder nog traditioneel levende horticulturalisten op de Trobriand-eilanden in de Stille Zuidzee. Hij promoveerde op zijn waarnemingen en deze ‘Kitava Studie’ vormde de opmaat naar een aantal kleine, maar bijzonder succesvolle Randomized Controlled Trials met patiënten met diabetes en/of coronairlijden.

Staffan Lindeberg was mijn entry in de Paleo-wereld. Al heel jong vroeg ik me af waarom de ene mens vroegtijdig ziek wordt en de andere mens, zelfs als die genetisch identiek is (eeneiige tweeling), niet. Als verslaggevertje dat veel medische klussen toegespeeld kreeg, zag ik heel wat mensen in de kracht van hun leven worstelen met of zelfs doodgaan aan narigheid die je zelfs de ergste schoonmoeder niet toewenst. Ik vroeg me steeds vaker af: is dit normaal? Wat is eigenlijk biologisch normaal? Er is een flinke hand vol ziekten die een zuiver genetische etiologie hebben – als je de verkeerde kaarten hebt gekregen krijg je ze – maar hoe zit het met de rest? De vraag of wij ‘in het wild’ ook diabetes, kanker, hart- en vaatziekten en auto-immune narigheid zouden ontwikkelen drong zich steeds vaker op. Ik probeerde me ook een soort naïeve voorstelling te maken van wat ik zou eten als ik met een zakmes en een bijl in een bos zou worden gedumpt. Geen zuivel, geen brood, geen gevulde koeken en glacés (mijn favoriete lunch in die dagen) en überhaupt vrij weinig compacte koolhydraten, was het enige dat ik kon bedenken. Maar als ik zeer gerespecteerde artsen vroeg of voeding enige invloed had op het ontstaan van de grote ziekten – tekorten aan voedingsstoffen daargelaten – ontkenden ze bijna altijd resoluut. De enige uitzonderingen waren volgens hen verzadigd vet en cholesterol, waarvan iedereen destijds wist dat ze je slagaders verstoppen en een hartinfarct bezorgen. Te veel zout, dat speelde ook wel een rol vonden ze. Maar grosso modo was chronisch ziek worden wat hen betreft toch vooral een kwestie van ‘verkeerde’ genen en pech. En dus fietste ik in juli en augustus 1989 met een vrijwel schoon geweten van Callantsoog naar de Noordkaap op koeken, taart, Nutsen, chocopasta, macaroni en kaas. Afgezien van de nodige aanvallen van achteraf gezien volstrekt verklaarbare en vermijdbare hongerklop ging dat goed, al was mijn gebit niet helemaal blij met deze verbluffende naïviteit.

Enter internet. Ergens in 1995 belde ik voor het eerst in op ‘dat rare nieuwe medium dat geen zinnig mens zich over twee jaar nog zal herinneren’. Ik weet niet meer precies welke hypochondrische zoektermen ik Alta Vista voerde, maar een uur en 60 telefoontikken later had mijn zelfs toen al bejaarde matrixprinter een meter of tien puur goud uitgespuugd. Er bleken, verspreid over de aardbol, mensen te zijn die met dezelfde maffe vragen rondliepen als ik. En niet zo maar een stel hobbyisten, maar artsen en wetenschappers. Ze hadden er veel beter over nagedacht dan ik. Op het nu antieke uitwisselingsmedium Listserve discussieerden ze over ‘het evolutiegeneeskundige model’, toen al kortweg aangeduid met Paleo. Gezondheid, ziekte en disfunctie zijn beter – of misschien zelfs alleen maar – te verklaren als je ze beschouwt door een evolutionaire lens, was de kern van hun visie. Eén van hen was huisarts Staffan Lindeberg uit het Zweedse Lund. In een select groepje inmiddels iconische figuren als Loren Cordain, Ray Audette en Ben Balzer discussieerde Lindeberg over ondermeer zijn bevindingen op Kitava. Plotseling begonnen veel dingen voor mij op hun plaats te vallen. De omstandigheden waarin een organisme zich heeft ontwikkeld, vertellen iets over de huidige behoeften van dat organisme. Met die grove Darwinistische leidraad kun je zinnige voorspellingen doen en gerichte hypotheses opstellen. Door het leidend principe in de biologie – evolutie door natuurlijke selectie – los te laten op de geneeskunde en op zaken als voeding, lichaamsbeweging, slaap, noem maar op, heb je zowel een logisch uitgangspunt als een redelijk kompas, waardoor je op een oceaan van complexe biologische verbanden een aanzienlijk betere kans hebt de talloze klippen te omzeilen.

Het was na een lezing van Lindeberg in Stockholm en het lezen van zijn tekstboek Maten och folksjudomerna dat ik besloot ‘Paleo’ te gaan. Geen gezeik, logisch verhaal, doen. Ik heb nooit omgekeken.

En nu is de pionier dus dood. 66 jaar is veel te jong. Dammit. Voor zover ik kan nagaan is er nog niets naar buiten gekomen over de doodsoorzaak. Maar ik weet wel dat ik me de laatste jaren herhaaldelijk zorgen heb gemaakt over ’s mans breekbare verschijning. Aangezien hij naar verluidt zelf vrij strikt Paleo leefde – ik noem het Bierviltje niet voor niets ook wel ‘Lindeberg Paleo’ – stemt zijn vroege overlijden uiteraard tot contemplatie. De neiging om een patatje oorlog te gaan scoren of als een bezetene tosti’s te gaan bakken, wat ik hoe dan ook heel soms doe, is groot. Hoe banaal en ongepast het ook is, we zullen er rekening mee moeten houden dat dit tegen ons gebruikt gaat worden (kom er maar in, Robert). Ik zou het zelf als tegenstander van het paradigma waarschijnlijk ook doen. Onwetenschappelijk, maar wel heel menselijk. Brace for impact. Tegelijkertijd is het nuttig om onder ogen te zien hoe onvoorstelbaar krachtig de interventie bij steeds meer aandoeningen blijkt te werken. Mede dankzij de wetenschappelijke gedrevenheid van Lindeberg helpt een groeiende schare verlichte zorgprofessionals mensen met diverse metabole ontsporingen tegenwoordig adequaat uit de brand.

Dank daarvoor Staffan Lindeberg. Je stond torenhoog op de wish-list van keynote sprekers op het Ancestral Health Symposium Nederland, maar we dachten dat we nog zeeën van tijd hadden. RIP.