Hoe gaat het eigenlijk met Joris Driepinter?

Nee, ik heb Het Boek nog steeds niet uit. Telkens onverwachte activiteiten ’s avonds. Vast staat echter dat ik een boek serie postings ga maken over de neolithische voedingsmiddelen die binnen Het Oerdieet als zijnde veilig of zelfs gezondheidsbevorderend worden getolereerd, maar die volgens mij niet passen in een degelijk (preventief en curatief) paleopatroon. Zo laat Het Oerdieet ruimte voor volkoren tarwe en andere volle granen, op basis van, nota bene, epidemiologie die is uitgevoerd in groepen waarin iedereen granen eet. Ik ben ervan overtuigd dat polderpaleo, waarin granen, bonen, zuivel en zelfs soja min of meer groen licht krijgen, niet zo goed zal werken als paleo zoals het wordt gedefinieerd door onder anderen Loren Cordain en zoals het ook in het begin van Het Boek wordt gepresenteerd. Zojuist linkte Gert bijvoorbeeld naar onderzoek van de bekende Leidse diabetesvorser Bart Roep, wiens groep heeft aangetoond hoe gluten bij genetisch vatbare mensen diabetes type 1 kan veroorzaken. Dat tarwe causaal gerelateerd is aan deze nare aandoening was al bekend (je kunt het in proefdieren uitlokken met tarwe), het nu blootgelegde mechanisme is echter nieuw en spannend. Het bevestigt dat je niet moet spotten met ons evolutionaire verleden langs kusten, rivieren en delta’s, waarin we echt nauwelijks granen aten. Vooralsnog weet niemand of zijn of haar individuele genetische blauwdruk predisponeert voor tarwe geïnduceerde diabetes type 1 (of voor tarwe geïnduceerde reuma, MS, lupus of welke auto-immuunziekte ook). Dus als je ‘wekelijks’ tarweproducten eet, leef je misschien in de waan dat je paleo eet, maar heb je je risico op een auto-immuunziekte vermoedelijk nauwelijks verminderd.

Geïnspireerd door dit thema vandaag een oudje over zuivel en dan vooral melk.

Niets Nederlandser dan melk en zuivel. Melk moet! Toch? Eh… niet echt. Het gaat ook prima zonder.

In 1968 lanceerde het Zuivelbureau een dijk van een campagne: Joris Driepinter en zijn ‘Drie glazen melk per dag, dat doet het!’ Op radio en TV, media die destijds qua gezag konden wedijveren met Jezus, dreigden vooraanstaande artsen dat wie zijn melk niet opdronk, onherroepelijk broos zou worden en – ouders en onderwijzers sidderden – misschien wel homofiel of lesbisch. Tegelijkertijd werd de hele Nederlandse jeugd onderworpen aan een verplicht schoolmelk-programma, zo totalitair dat talloze slachtoffers nog steeds niet langs een zuivelvitrine kunnen lopen zonder te kokhalzen. Wie zijn flesje schoolmelk weigerde kon in de hoek gaan staan. Kinderen die het weeë vocht ook na herhaalde martelpogingen echt niet door kun keel konden krijgen, mochten karnemelk drinken, maar plaatsten zich daarmee onverbiddelijk in het hokje ‘spoort niet’. Enkele vooruitstrevende kinderartsen waarschuwden zich schor voor de risico’s van dit experiment. Vergeefs. Zij werden met succes gemarginaliseerd. Hoe kon een oerproduct als koemelk in ’s hemelsnaam slecht zijn! Het huidige onafhankelijke Voedingscentrum, rechtstreeks voortgekomen uit het Zuivelbureau, is tegenwoordig minder rabiaat, maar verloochent haar herkomst niet. Zuivel, zo klinkt het vanuit Den Haag, verdient een prominente plaats in een verantwoorde voeding. Wie geen zuivel – of ‘zuivelvervangers’ – gebruikt, brengt immers zijn calciumvoorziening in gevaar.

Ja, ja. Het blijkt allemaal iets genuanceerder te liggen. In de medische literatuur viel de stoere Joris Driepinter in de jaren ’60 al nauwelijks te ontwaren. De enkeling die de bibliotheek indook, kon lezen dat allerlei onderzoek vroege blootstelling aan de eiwitten in koemelk koppelde aan een sterk verhoogd risico op diabetes type 1, de vorm van suikerziekte die doorgaans bij kinderen optreedt en die levenslang insuline spuiten noodzakelijk maakt. Dat verband is in de loop der jaren alleen maar sterker geworden en wordt gezien als belangrijke verklaring waarom diabetes type 1 nergens vaker voorkomt dan in Finland, dat ook de hoogste zuivelconsumptie ter wereld heeft. Finse onderzoekers zoeken momenteel voor eens en voor altijd uit of koemelkeiwit bij vatbare individuen inderdaad diabetes type 1 kan uitlokken. Het heeft er alle schijn van, al staat inmiddels vast dat er méér omgevingsfactoren zijn die dat autoimmune proces in gang kunnen zetten. Gluten bijvoorbeeld, een voor alle mensen problematisch eiwit in tarwe. Het is niet ondenkbaar dat de stoere blonde meid met haar ‘En één melk!’ inmiddels is veranderd in een buikige dame met een slecht hart en een broos skelet.

Om met dat slechte hart te beginnen, van alle voedingsmiddelen hebben melk en tarwe epidemiologisch gezien wereldwijd de sterkste correlatie met het ook onder vrouwen epidemische hartinfarct. Waar de twee niet worden genuttigd, zijn hart- en vaatziekten afwezig. “Dat is geen bewijs voor een oorzakelijk verband, maar het zou ons wel voorzichtig moeten maken,” zegt de Zweedse arts en evolutiegeneeskundige Staffan Lindeberg. Lindeberg weet niet precies hoe melk de bloedvaten aantast, maar vermoedt dat zowel lactose, melksuiker, als caseïne, het belangrijkste eiwit in melk, voor mensen problematisch zijn.

De Nieuw Zeelandse biochemicus dr. Corran McLachian ontdekte dat het optreden van hart- en vaatziekte vrijwel parallel loopt met de consumptie van beta caseïne A1, het type melkeiwit dat vooral Europese koeien produceren. Bevestiging voor zijn epidemiologische waarnemingen kreeg McLachian toen hij volkomen gezonde ratten vetvrije melk met radioactief gemarkeerd beta caseïne gaf. Het eiwit zette zich agressief af in hun aorta en kransslagaderen.

Er zijn echter enkele volkeren, zoals de Afrikaanse Masaï, die louter van rauwe, volvette melk leven en nooit hart- en vaatproblemen krijgen. Lindeberg denkt dat zij beschermd zijn doordat ze hun melk laten fermenteren, waardoor de lactose verdwijnt en het caseïne zijn kwalijke structuur verliest. De Amerikaanse cardioloog Dr. Kurt Oster bedacht dertig jaar geleden een andere elegante hypothese. Hij suggereerde dat homogenisatie, een standaardmethode om klontvorming te voorkomen en melk houdbaarder te maken, de kern van het probleem is. “Door het homogeniseren wordt het in de melk aanwezige enzym xanthine oxidase, dat we normaal uitpoepen, opneembaar voor het lichaam,” zei Oster vlak voor zijn derde hartinfarct hem fataal werd. “Het komt in de circulatie, waar het een reactie aangaat met plasmalogeen, een eiwit dat de hartspier en de omringende slagaders structuur geeft. Het vreet dat plasmalogeen weg. Daardoor ontstaan minuscule scheurtjes in de vaatwand. Het reparatieproces dat vervolgens op gang komt, schiet zijn doel voorbij. De vaten groeien dicht.” Oster en biochemicus Donald Ross onderzochten de lichamen van tientallen infarctdoden en constateerden dat hun kranslagaderen géén plasmalogeen en wèl xanthine oxidase bevatten. Bij mensen die niet aan een ziek hart ten onder gaan, is dat andersom. Hun onderzoek is nooit voortgezet, dus het blijft een hypothese. Een collega van Oster, Dr. Annand, maakte de link met pasteurisatie. Kort na invoering begin jaren ’20 begon het tot dan toe zeldzame hartinfarct vaker voor te komen. In 1967 deed hij in een wetenschappelijk tijdschrift uit de doeken hoe langdurig verhit melkeiwit volgens hem aderverkalking en bloedklontering in de hand werkt. Hij liet zien hoe hartpatiënten na een doorgemaakt infarct aanzienlijk verbeterden als ze geen verhit melkeiwit meer consumeerden. Ook zijn idee werd nooit goed uitgezocht. Er zijn nog een paar aardige hypotheses, maar, het wordt vervelend, ze zijn nooit uitgezocht. Er is alleen dat akelige epidemiologische verband en sceptici voeren terecht aan dat er ook zo’n verband is tussen de omvang van ooievaarspopulaties en het aantal mensenkinderen per gezin.

Er zijn echter ook meer alledaagse vraagtekens te plaatsen bij campagnes als ‘Melk is goed voor elk’ en ‘Melk Moet’. “Sommige blanke en veel zwarte mensen zijn niet in staat lactose, melksuiker, te verteren omdat ze het enzym lactase niet aanmaken,” zegt diëtiste (naam op verzoek verwijderd). “Mensen met lactose-intolerantie zijn in Nederland heel lang voor gek verklaard.” En hebben dus flink geleden onder het opgedrongen idee dat melk moet. Niet alleen vanwege de chronische buikklachten en winderigheid. “Als je een lactose-intolerant darmkanaal gaat belasten met lactose, neemt dat systeem allerlei voedingsstoffen minder goed op,” aldus X. “Ook dat heeft op termijn gevolgen.”

Moet melk eigenlijk? Veel instanties in ons land die het antwoord op die vraag moeten weten, zoals het Voedingscentrum en Wageningen Universiteit, zeggen van wel. Maar zij komen voort uit of ontvangen fondsen van de zuivelbranche en zijn dus partijdig tot het tegendeel is bewezen. Het voornaamste argument van de instanties en de industrie is dat zuivel voor Nederlanders een onmisbare bron van calcium is. De botten, weet je wel? Uit epidemiologische studies blijkt echter vrij consequent dat de botdichtheid van een groep niet afhankelijk is van de hoeveelheid calcium die zo’n groep dagelijks binnenkrijgt, maar van de calciumhomeostase, ofwel van het vermogen van het lijf om in- en uitgaande calcium te balanceren. Talloze factoren hebben invloed op dat kalkmanagement: lichaamsbeweging (skeletbelasting), blootstelling aan zonlicht, inname van vitamine D en K en de hoeveelheid magnesium in voeding en drinkwater. Uit de omvangrijke Nurses Health Study, een langlopend onderzoek onder 16.000 verpleegsters, bleek dat vrouwen die weinig of geen zuivel gebruikten juist sterkere botten hadden dan vrouwen die de Witte Motor lang trouw waren. Een enkele jaren geleden afgerond onderzoek waarbij honderden Amsterdamse kinderen tot in de volwassenheid werden gevolgd, bracht aan het licht dat de piekbotdichtheid niet wordt bepaald door zuivelgebruik, maar door de hoeveelheid lichaamsbeweging. Use it or lose it. “De bewering dat koemelk of andere extreem rijke calciumbronnen noodzakelijk zijn voor een goede gezondheid, ligt al een jaar of twintig bij het wetenschappelijke grofvuil,” zegt Dr. Loren Cordain, inspanningsfysioloog en pleitbezorger van een evolutionair perspectief op voeding, ziekte en gezondheid.

Wie eieren voor zijn geld kiest, maar voor de zekerheid veel calcium binnen wil krijgen, heeft keuze uit een scala aan alternatieven. De bekendste zijn: alle koolsoorten (vooral broccoli, dat ook veel vitamine K en magnesium bevat), amandelen, mosterd, groene bladgroenten, sesamzaad, vijgen en abrikozen.

Naschrift:

Diepgravend artikel van Loren Cordain:

Dairy: Milking It For All It’s Worth