Big Sugar’s Sweet Little Lies

Gary Taubes’ volgende boek gaat over suiker. Over de rol van tegenwoordig normale hoeveelheden glucose/fructose op allerlei fysiologische processen. Al zo’n beetje sinds de oude koloniale dokters weten we dat allerlei narigheid ontstaat zodra we er meer dan een kilo of twintig per persoon per jaar van binnenkrijgen. In de afgelopen decennia is aardig duidelijk geworden hoe suiker de boel fysiologisch gezien op stelten zet. Vooral de fructosecomponent blijkt – ondermeer via verhoging van de urinezuurconcentratie – metabool syndroom te veroorzaken, ongeacht energie-inname. Belangrijker nog is dat Taubes aan de hand van nog niet eerder opgediepte interne documenten bewijst dat de suikerindustrie de wetenschap al die jaren heeft gekaapt, of liever gezegd afgekocht. Ze speelde dat spel nog slimmer dan de tabaksindustrie. Afgelopen vrijdag publiceerde Mother Jones een voorproefje: Big Sugar’s Sweet Little Lies (How the industry kept scientists from asking: Does sugar kill?). Errug interessant.

Hier een kort interview met Gary.

Zelf schreef ik zo’n tien jaar geleden een groot stuk over dit onderwerp. Het is in sommige opzichten gedateerd (Calorieën In Calorieën Uit, ha, ha, ha) maar volgens mij nog steeds een redelijke primer over de gevaren van suiker en de tactieken van de suikerindustrie.

Verzadigd vet krijgt de schuld van overgewicht, diabetes en hart- en vaatziekten. Maar de WHO signaleert dat er iets heel erg niet klopt. Sinds 23 mei van dit jaar waarschuwt de organisatie extra krachtig voor een verdachte die zijn handen al honderd jaar in onschuld wast. Suiker.

‘“Overgewicht. Suiker is de grote boosdoener!” Dat is niet waar, wij weten nu wel beter. Je wordt dik omdat je meer energie eet dan je verbruikt. (…) Als je probeert om minder vet te eten, gebruik je ongemerkt ook meer suiker. Maar dat is niet erg. Met meer suiker houdt je je gewicht gemakkelijker op peil.’

Dit is geen parodie. Het is bloedserieuze voorlichting op de website van de Suikerstichting, het ‘bureau voor wetenschappelijk onderzoek, voorlichting en belangenbehartiging van de Nederlandse suikerindustrie’. Een instantie die onder andere lespakketten uitdeelt op basisscholen en kinderen vertelt dat het ‘cool’ is om suikerstroop en karamel te eten.

Dat verhaal van ‘calorieën in versus calorieën uit’ klopt natuurlijk als een bus. Maar het advies om meer suiker te gebruiken als je een gezond gewicht wilt handhaven, jaagt zelfs de conservatiefste voedingsfysiologen de stuipen op het lijf. Natuurlijk, iedere branche heeft het recht zijn waren aan te prijzen en daarbij een beetje te overdrijven. Maar: ‘beweren dat je met suiker lekker slank blijft, is net zoiets als zeggen dat roken beschermt tegen longkanker’, zegt dr. Marion Nestle in haar boek Food Politics, how the food industry influences nutrition and health.

Volgens cijfers van de VAI, de overkoepelende organisatie van levensmiddelenproducenten, geeft de Nederlandse voedingsmiddelenindustrie jaarlijks zowat een miljard euro uit aan reclame. Ruim zeventig procent van dat gigantische budget wordt gebruikt voor het promoten van suikerbommen als fastfood, snoep, koek, gezoete zuiveldrankjes, zoet broodbeleg, gesuikerde ontbijtgranen, zoete toetjes en frisdrank. Deze producten hebben één ding gemeen: ze leveren veel energie en nauwelijks voedingsstoffen. Steeds vaker worden dit soort waren bovendien gepresenteerd als het summum van gezond voedsel, terwijl het in wezen om junkfood gaat. Reclamemakers doen niets liever dan refereren aan de goede eigenschappen van één enkel ingrediënt, zoals vitamine C of ‘gunstige’ bacteriën. Doorzichtige opschepperij als ‘Spaart de eetlust’ (Milkyway in de jaren ’70), is vervangen door minder makkelijk te ontzenuwen, vaak met een pseudo-wetenschappelijk sausje overgoten pretenties als ‘Draagt bij aan een gezonde darmflora’. Nog geen vijf procent van de reclamepenningen wordt besteed aan het aan de man brengen van normaal eten, zoals groenten en fruit, brood, bonen, vlees en vis. Supermarkten maken groenten, fruit en vlees bovendien extra duur, zodat ze de winstmarge op ‘impulsproducten’ als snoep en frisdrank kunstmatig laag kunnen houden. Bewust levende consumenten betalen dus onbewust mee aan de instandhouding van de zwaarlijvigheidsproblematiek.

Nog zorgwekkender is het dat het Voedingscentrum – het door het Ministerie van LNV betaalde instituut dat ons vertelt wat we het best kunnen eten – de indruk wekt indirect te worden bestierd door de industrie. Veelzeggend is de Jaarprijs Goede Voeding, een initiatief dat is bedoeld om fabrikanten en detaillisten aan te sporen gezonde waar aan de man te brengen. Het lijstje winnaars van de afgelopen jaren suggereert een weinig onafhankelijke positie: Honig Merkartikelen met Wake Up, General Biscuits met Vita Linea van LU, Mona met Optimel, Honig Merkartikelen met Honig World Wide Wrap en IgloMora met Iglo zelfmaakgerechten. Uitsluitend waren van de grote multinationals en merendeels gekunstelde noviteiten met een twijfelachtige verhouding tussen de hoeveelheid energie en de hoeveelheid micronutriënten. Ze bevatten veel suiker, transvetzuren en zijn arm aan vitaminen en mineralen. Alsof de keuzes van de ‘onafhankelijke jury’ nog niet voldoende argwaan wekken, werd de laatste Jaarprijs Goede Voeding uitgereikt op een door de voedingsindustrie georganiseerd congres over zintuigmarketing; dat is de kunst om voedingsmiddelen extra begerenswaardig te maken door de zintuigen van de consument om te tuin te leiden. Waarom krijgt groenteboer Klaas Knol uit Amersfoort nooit zo’n jaarprijs voor zijn gemengde salade met olijven en walnoten? Of voor zijn ‘winterpakketten’ die hij samenstelt uit groenten van lokale telers? Woordvoerster Patricia Schutte: “Omdat Klaas Knol zich niet heeft ingeschreven.”

Diabetes type 2

Een aanzwellende stroom studies brengt onze recordhoge suikerconsumptie in verband met de opkomst van onder meer overgewicht en diabetes type 2, ook wel (ten onrechte) ouderdomssuiker genoemd. Wetenschappers van naam zeggen openlijk dat het huidige suikergebruik aan de basis ligt van het ‘nieuwe’ gezondheidsleed. In Nederland worden jaarlijks 60.000 nieuwe gevallen van ouderdomssuiker ontdekt.

Allemaal oudjes? Helaas. Behalve het Kenniscentrum Obesitas (zwaarlijvigheid) van de Vrije Universiteit, signaleren vele andere onderzoekscentra in Europa dat deze ziekte steeds vaker jonge mensen treft. Een deel van hen, zo meldden Britse wetenschappers onlangs, zal door hun ouders worden overleefd.

Twee Zweedse cardiologen schreven vorig jaar in een open brandbrief aan hun regering dat ze pubers tegenkomen die rondwaggelen met het hart en bloedvatstelsel van een bejaarde. Opmerkelijk genoeg identificeerden de artsen niet het gedoodverfde vet, maar ‘de versuikering van onze eetcultuur’ als kern van het probleem. Schotse onderzoekers legden de afgelopen jaren bloot hoe overmatig suikergebruik tot diabetes leidt. Wat door het Voedingscentrum nog sussend wordt afgedaan als bakerpraat, wordt in een ongesponsord lab ijskoud bewezen.

Waarom legt de wetenschap dit soort links nu pas? ‘Het besef dat suiker meer kapot maakt dan je tanden bestaat al een halve eeuw’, luidt het droge antwoord van emeritus hoogleraar tandheelkundige epidemiologie James Shaw van Harvard. Hij was in de jaren ’40 en ‘50 betrokken bij een aantal grote onderzoeken naar de schadelijke effecten van suikeren zag dat tandbederf het topje van een ijsberg was, een rode vlag. ‘In 1950 wisten we in grote lijnen hoe de vork in de steel zat. In wetenschappelijke kringen ontstond consensus dat suiker een grote rol speelt in de opkomst van hartproblemen, overgewicht en diabetes. Het onderzoek waarop we ons baseerden, werd echter uitgevoerd met geld van de suikerindustrie. En die wist publicatie te voorkomen.’

Maffioos

In haar in mei dit jaar gepubliceerde rapport Dieet, Voeding en de Preventie van Chronische Ziekte  onderstreept de Wereld Gezondheid Organisatie (WHO) dat suiker in een verantwoord menu niet meer dan tien procent van de energie mag leveren. Directeur Generaal Gro Harlem Brundtland was voorbereid op een pittige discussie. De suikerbranche vindt een bovengrens van 25 procent streng genoeg. Dat getal is afkomstig van het International Life Sciences Institute – een ‘onafhankelijke’ onderzoeksinstelling die wordt betaald door Coca Cola, Pepsi Cola, General Foods, Kraft en Procter & Gamble. Tot Brundtlands verbazing kwam er geen discussie. Ze kreeg een ijlbrief. Van de Amerikaanse Suiker Associatie. Met een bevel. ‘Schrap die belachelijke passage over suiker onmiddellijk of we zorgen dat u de Amerikaanse overheidssteun van 406 miljoen dollar per jaar kwijtraakt’.

Brundtland toonde zich ongevoelig voor de chantage. Waarop de suikerbranche Washingtons duurste lobbybureau inhuurde om belangrijke congresleden ervan te overtuigen dat de WHO zich baseert op flauwekul-studies en dus in het vervolg geen cent steun meer verdient. Het klinkt zo maffioos dat het nauwelijks is te geloven, maar volgens deskundigen is de suikerindustrie werkelijk in staat democratische processen naar zijn hand te zetten. ‘De suikerjongens zijn dikke maatjes met de Bush-clan, dus hun dreigement is niet zonder substantie’, zegt de Britse professor Phillip James, voorzitter van de International Obesity Taskforce en mede-auteur van veel eerdere WHO-rapporten over voeding.

Toch doen de mannen aan de top van de grote suikerverwerkende bedrijven alsof ze zich niet echt druk maken over een eventuele omzetdaling. Sir Saxon Tate, baas van de Britse suikergigant Tate & Lyle, zei in mei in The Guardian: ‘Face it, mensen zijn stapelgek op suiker. Als ze het één keer hebben gegeten, zijn ze verkocht. De suikerconsumptie stijgt al een eeuw en zal blijven stijgen, hoe luid die hysterische gezondheidsfreaks bij de WHO ook snateren.’

Bluf? Vetzucht-deskundige Phillip James in een commentaar op Saxon Tate: ‘Voorlopig zullen de suikerbaronnen rookgordijnen optrekken, wetenschapsprojecten opkopen en de verwoestende effecten van hun producten met geweld ontkennen. Ze kunnen dat nog beter dan de tabaksindustrie. Ook allerlei zogenaamd onafhankelijke voorlichtingsinstanties zullen zich aangaande het 10 procents advies in nevelen hullen, omdat ze financieel tot aan hun elleboog in het achterwerk van de industrie zitten.’

Maar er is volgens James één lichtpuntje: ‘Zelfs in de raden van bestuur zitten verstandige mensen die inzien dat de bakens uiteindelijk verzet zullen moeten worden. Vetzucht is een epidemie aan het worden. Kinderen ontwikkelen vernauwingen in hun kransslagaderen. De link met de huidige suikerconsumptie is wetenschappelijk gezien zo klaar als een klontje en de bewijslast groeit met de dag. Als de vergaarde kennis in zijn volle naaktheid doordringt tot het grote publiek is de beer los. De suikerbaronnen worden al gewaarschuwd door marktanalisten en investeerders.’

Wil jij wachten op de industrie? Wij lichten het doopceel van een voedingsmiddel dat in krap een eeuw tijd is verworden van een zeldzame luxe tot een dumpproduct dat zwaar gesubsidieerd de markt overspoelt, (de EU garandeert 650 euro per ton, het dubbele van de marktprijs) en letterlijk overal aan wordt toegevoegd. Geproduceerd door een industrie met zo weinig scrupules dat ze zelfs diabeten oproept om net zo veel zoetigheid te nuttigen als Nederlanders wier glucosemetabolisme nog niet is verwoest (zie onder meer de website van de Suikerstichting).

Suiker: een wolf in schaapskleren

Kristalsuiker of sucrose – een disacharide – bestaat uit gelijke delen glucose en fructose. Het is vooral de fructosecomponent die wetenschappers zorgen baart. Onderzoeksteams van universiteiten in Canada, Amerika en Schotland ontdekten de afgelopen drie jaar onafhankelijk van elkaar dat regelmatige consumptie van ‘onnatuurlijke’ hoeveelheden fructose onze cellen minder gevoelig maakt voor het hormoon insuline. Een onvoordelige situatie, waarin het lichaam de glucose uit de voeding, nodig voor tal van vitale processen, niet optimaal kan benutten. Op den duur kan insulineresistentie leiden tot ogenschijnlijk niet verwante aandoeningen als suikerziekte, kanker, hoge bloeddruk, hartproblemen en zelfs bijziendheid.

Wie geen bewerkte levensmiddelen gebruikt – een hypothetische zonderling op Rottumeroog die leeft van wat de natuur hem brengt – krijgt dagelijks hooguit 30 gram aan suiker binnen, wat gelijk staat aan 15 gram fructose. Dat is volgens de meeste deskundigen de dagdosis waaraan het menselijk lichaam zich gedurende honderdduizenden jaren evolutie heeft aangepast. Zelfs een aap incasseert niet meer, omdat fruit absoluut gezien slechts kleine hoeveelheden suiker levert. Je hoeft geen rekenwonder te zijn om te constateren dat de gemiddelde Nederlander – met zijn 110 gram suiker per dag – bijna vier keer meer fructose voor zijn kiezen krijgt dan goed voor hem is.

Die 55 gram fructose is een conservatief getal. Voor de meesten van ons is het de normaalste zaak van de wereld om op een dorstig moment een paar blikjes frisdrank achterover te klokken. In nog geen vijf minuten tijd belast je je gestel met 50 gram suiker en dus met 25 gram fructose. Tweehonderd kilocalorieën waar je niets van merkt en die je er niet van zullen weerhouden een uurtje later een suikerrijke snack te nemen.

En is er nòg een nauwelijks te ontwijken bron van fructose: High Fructose Corn Syrup (HFCS). Een uit gemodificeerde mais gemaakt zoetmiddel dat barst van de fructose, nog goedkoper is dan suiker en dus aan allerlei levensmiddelen wordt toegevoegd. Als je de HFCS-consumptie meerekent, kom je uit op een gemiddeld dagelijks fructosegebruik van rond de 75 gram.

‘Dat is een catastrofale hoeveelheid’, meent dr. Victor Zammit, biochemicus aan het Hannah Research Institute in het Schotse Ayr. ‘Voed ratten en hamsters een dieet met meer dan tien procent kristalsuiker en ze worden binnen twee weken insulineresistent, zelfs als ze slank blijven. Je kunt je voorstellen wat er gebeurt als je de hele dag door suikerrijke snacks neemt.’

Voedingsfysioloog John Bantle van de universiteit van Minnesota ontnam ons onlangs de hoop dat het menselijk metabolisme wèl met veel fructose uit de voeten kan. Zijn proefpersonen ontwikkelden op een dieet met kristalsuiker (en dus fructose) 32 procent hogere triglyceridewaarden dan op een dieet met eenzelfde hoeveelheid pure glucose. Hoge triglyceridenwaarden direct na de maaltijd zijn een sterke, onafhankelijke risicofactor voor een hartinfarct. ‘Vooral bij mannen zie je direct na een suikerrijke maaltijd een verontrustende triglyceridenpiek’, zegt Bantle. ‘En ook zij worden insulineresistent.’

Victor Zammit noemt deze recente bevindingen een ‘laatste wake-up call’ voor de voedingsmiddelenindustrie. In Science Magazine zei hij onlangs: ‘De industrie spoort mensen aan vetarme producten te kopen, zonder erbij te vertellen dat die vaak meer dan vijftien procent fructose bevatten en dus aanzienlijk ongezonder zijn. Frisdrank, in feite niets anders dan hooggeconcentreerd suikerwater, is waarschijnlijk het zorgwekkendste element in de hedendaagse voeding. Een klassiek voorbeeld van een wolf in schaapskleren.’

Kristalsuiker…

* Veroorzaakt diabetes

Het is nogal een bewering. Je hebt altijd geleerd dat dat onzin is, en nou blijkt het toch waar te zijn. Er is een glashard oorzakelijk verband tussen langdurige suikerconsumptie en het ontstaan van diabetes type 2. ‘De fructose in kristalsuiker haalt een metabole truc uit met onze lever’, zegt dr. Victor Zammit. ‘Dit orgaan verandert na een suikerbelasting tijdelijk in een op hol geslagen vetfabriek. Hij begint triglyceriden in de bloedbaan te pompen, iets wat hij na een maaltijd met natuurlijke voedingsmiddelen juist niet doet. Van een vaak terugkerende vloed triglyceriden word je al snel insulineresistent. De lichaamscellen kunnen dan niet goed meer overweg met de suikers uit de voeding. Dat leidt op den duur tot velerlei klachten, maar vooral tot diabetes type 2.’

* Veroorzaakt overgewicht

Onze overgrootmoeders wisten al dat suikerrijke voedingsmiddelen vaak slecht vullen. Dat je er gemakkelijk veel meer van eet of drinkt dan je bedoeling was, omdat er nauwelijks verzadiging optreedt. En dat je na een korte energiekick onherroepelijk ‘crasht’ en dus opnieuw moet eten. Doktoren van het Children’s Hospital in Boston hebben deze waarneming onlangs in een onderzoek bevestigd. Ze volgden 548 kinderen van elf jaar gedurende 19 maanden. Al snel werd duidelijk dat frisdrankgebruik dè bepalende factor was voor de dagelijkse suikerconsumptie, dus frisdrank-inname werd als surrogaat graadmeter gekozen. De link was sterker en progressiever dan de onderzoekers vermoedden. Frisdrank-drinkende kinderen waren van meet af aan dikker en kwamen tijdens de observatieperiode aanzienlijk meer aan. Het verband bleef overeind als werd gecorrigeerd voor overige eetgewoonten, lichamelijke activiteit en welstandsklasse, factoren die eveneens van grote invloed zijn op conditie en lichaamsgewicht. Met ieder glas frisdrank dat een kind per dag dronk, nam zijn of haar risico op overgewicht met zestig procent toe. Een recent afgerond Deens onderzoek met volwassenen gaf een nog verontrustender beeld.

‘Het gaat om elementaire endocrinologie, om mechanismen die medisch studenten tijdens hun propedeuse leren’, zegt een weinig verbaasde David Ludwig, endocrinoloog en hoofd van de kliniek voor dikke kinderen in het Children’s Hospital. ‘Suikerrijke producten vormen een aanslag op het metabolisme. Mensen zijn geëvolueerd op een dieet met weinig geraffineerde koolhydraten. Wie veel zoetigheid eet en drinkt, maakt ter compensatie erg veel insuline aan. Dit hormoon zorgt ervoor dat de suiker uit het bloed de overige weefsels in kan of wordt opgeslagen als vet. Het onnatuurlijke insuline-shot dat je met een suikerrijke hap provoceert, zorgt na korte tijd voor een onbedwingbare honger. Je houdt het lijf als het ware voor de gek.’

Dikke kinderen leren in Ludwigs kliniek dat boter, kaas, eieren, vlees, vis, groenten en fruit voedingsmiddelen zijn en dat een kadetje met hagelslag in de categorie snoep valt. Zodra de donut en de cola worden vervangen door ouderwets eten met een glas melk, water of thee, verdwijnen de vetrollen en tieten. De kliniek heeft een wachttijd van bijna een jaar.

* Verhoogt het ‘slechte’ cholesterol LDL

Veel krachtiger zelfs dan verzadigd vet, dat òf neutraal is, òf tegelijkertijd het gunstige HDL verhoogt en altijd het ‘hartinfarctcholesterol’ Lp(a) omlaag blijkt te brengen. Het cholesterolverhogende effect van kristalsuiker is al vijftig jaar bekend en goed gedocumenteerd. Ook hier lijkt de fructosecomponent de kwaaie pier te zijn. Ter illustratie een studie die in 2000 werd gepubliceerd in het American Journal of Clinical Nutrition. Achttien gezonde jonge mannen met een gemiddeld cholesterolgehalte van 5,8 mmol/l kregen gedurende twee maanden onder strikt gecontroleerde omstandigheden te eten. Gedurende de eerste vier weken werden de koolhydraten in hun dieet geleverd in de vorm van glucose. In die periode zakte hun cholesterolspiegel naar 4,1 mmol/l. Vervolgens werd een kwart van de glucose vervangen door sucrose (kristalsuiker), waarmee één achtste van hun koolhydraten uit fructose bestond. Na twee weken was het cholesterolgehalte gestegen naar 6,3 mmol/l, terwijl de verhouding tussen HDL en LDL nadelig was veranderd. Toen de onderzoekers de sucrose tenslotte weer vervingen door glucose, bereikten de mannen binnen twee weken een cholesterolspiegel van 3,8 mmol/l en een gunstige HDL/LDL ratio. De uitkomst ontlokte een van de onderzoekers de uitspraak: ‘Dit krijg je zelfs met transvetzuren niet voor elkaar.’ Overigens worden afwijkende cholesterolwaarden steeds minder beschouwd als oorzaak van hart- en vaatziekten, maar meer als symptoom van een onderliggend probleem, bijvoorbeeld insulineresistentie.

* Verlaagt het ‘goede’ cholesterol HDL

Onderzoekers van het Department of Preventive Medicine in Chicago vonden in 1998 tijdens een onderzoek ionder ruim 4000 mannen en vrouwen een omgekeerd verband tussen suikerconsumptie en het HDL2b gehalte, de cholesterolfractie die lijkt te beschermen tegen hart- en vaatziekten. Hoe meer kristalsuiker de mensen gebruikten, hoe minder HDL2b hun lever produceerde. De onderzoekers hielden rekening met factoren als leeftijd, rookgedrag, fysieke activiteit en alcohol-inname.

* Ondermijnt je immuunsysteem

Hoe groter het aandeel suiker in je voeding, hoe minder essentiële voedingsstoffen je binnenkrijgt. Wie een Mars-reep eet, laat immers al snel vier appels liggen. Op den duur kan chronische overconsumptie van suiker zo indirect leiden tot een verzwakt immuunsysteem. Maar sucrose maakt het lichaam ook direct ontvankelijker voor ziektekiemen. Duitse onderzoekers stelden vast dat het vermogen van onze witte bloedlichaampjes om indringers te ontmantelen na inname van een halve liter frisdrank (45 gram suiker) meer dan vijf uur lang tot de helft wordt gereduceerd. De inname van een calorisch gelijkwaardige hoeveelheid zetmeel – dat in de het spijsverteringskanaal snel wordt omgezet in glucose – had geen noemenswaardige invloed op de afweer.

* Wordt in verband gebracht met kanker

En niet alleen door kruidenvrouwtjes uit Zalk. Toen onderzoekers van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne (RIVM) in Bilthoven meer dan honderd patiënten met galblaaskanker vergeleken met gezonde controlepersonen, bleek dat de zieken consequent aanzienlijk meer suiker gebruikten. De Britse arts-onderzoeker John Yudkin, die in de jaren ’50 vergeefs aandacht vroeg voor het in zijn ogen ‘onmiskenbare’ oorzakelijke verband tussen suikerconsumptie en hart- en vaatziekten, presenteerde destijds ook epidemiologische gegevens die een verband suggereerden tussen suikergebruik en darmkanker, borstkanker en leukemie. In het boek Sweet but Dangerous; the sugar-cancer link, gaan oncologen in op mogelijke mechanismen. Bewezen is dat een hoge insulinespiegel de groei van kankercellen bevordert.

* Versnelt het verouderingsproces

Een blikje frisdrank lest de dorst, maar zorgt in je bloed voor een heksenketel. Suiker veroorzaakt direct na consumptie een storm van vrije zuurstofradicalen. Dat constateerden onderzoekers van de State University van New York in een experiment met twintig gezonde proefpersonen. Het drinken van een suikeroplossing verhoogde de concentratie van zogenaamde vrije radicalen met 250 procent. Vrije radicalen veroorzaken in grote hoeveelheden schade aan het DNA en spelen een grote rol bij het ontstaan van hart- en vaatziekten en kanker. Een deel van de schade kan worden voorkomen door het eten van voedingsmiddelen met veel antioxidanten en door te sporten.

* Karamelliseert je weefsels

Frequente, overmatige suikerconsumptie kan bijdragen aan de langzame desintegratie van al je organen. Een deel van de glucose- en fructosemoleculen verliest tijdens de race door het lichaam spontaan zijn integriteit. Deze moleculen worden uiterst reactief en klampen zich vast aan elke eiwitstructuur die ze tegenkomen, zoals bloedcellen, collageen, het kristalline van de ooglens, lipoproteïnen (cholesterol) en zelfs aan ons DNA. In eerste instantie is dit zogenoemde glycatieproces redelijk omkeerbaar: zodra de suikerconcentratie van het bloed weer zakt en een poosje laag blijft, worden de verbindingen netjes verbroken. Geef je je lichaam echter nooit de tijd om een bloedsuikerpiek omlaag te brengen – bijvoorbeeld doordat je de hele dag door snoept – dan worden die suiker-eiwit bruggen steeds complexer, tot ze na enkele dagen ‘onverwoestbaar’ zijn.

Deze Advanced Glycation Endproducts (AGE’s) hechten zich onder andere aan de vaatwanden, veroorzaken daar een constante ontstekingsreactie en ‘bezetten’ allerlei receptoren, zodat bijvoorbeeld cholesterol en insuline niet meer gebruikt kunnen worden en zich opstapelen. Uiteindelijk veranderen AGE’s ons slagaderstelsel van een flexibel, uiterst alert orgaan in een netwerk van stijve, halfdode pijpen. ‘Als je lang gezond en fit wilt blijven, moet je weinig suiker gebruiken, matig en niet te vaak achter elkaar eten, je voedsel niet te lang verhitten en als het kan veel bewegen’, zegt dr. Y.C. Chee, een vooraanstaand AGE-deskundige uit Singapore. Gezien de narigheid die je kunt voorkomen, lijkt dat ons niet te veel gevraagd.

* Maakt je kippig

Ja, en van masturbatie krijg je rood haar… Nee, wacht even, dit is waarschijnlijk geen bakerpraat. In Azië is meer dan tachtig procent van de tieners bijziend, meldt het vakblad Vision Research. En niet zo’n beetje ook. Bij een onrustbarend aantal kinderen schiet de zogenaamde ‘schoolbijziendheid’ door naar ernstige bijziendheid van min zes of meer. Dat geeft extra risico op complicaties als staar en netvliesloslating. Ook in Europa neemt het probleem epidemische vormen aan. Vanwaar die visuele aftakeling, vraagt iedereen zich af. ‘Onze voeding bestaat voor een steeds groter deel uit geraffineerde granen en suiker’, luidt het onverwachte antwoord van dr. Loren Cordain, inspanningsfysioloog en hoogleraar evolutiegeneeskunde aan de Colorado State University. ‘Bij traditionele volken die leven op vlees, vis, knollen, groenten, noten en fruit, wordt één op de duizend mensen licht bijziend. Zodra ze onze eetgewoonten overnemen, wordt meer dan vijftig procent ernstig bijziend. Of ze nou tegelijkertijd gaan lezen en schrijven of niet. En het gebeurt in de loop van één generatie, dus genetische factoren spelen een ondergeschikte rol.’

Cordains verklaring is elegant. ‘Hoe meer suikers een mens naar binnen werkt, des te meer meer insuline het lichaam moet maken om die suikers te kunnen gebruiken. Als er tijdens de groei ongezond veel insuline in het lichaam circuleert, gaat er gemakkelijk iets mis met de groeifactoren die de vorming van de oogbol regisseren. Die wordt dan te groot, met als gevolg dat het invallende licht vòòr het netvlies wordt geprojecteerd, in plaats van er op.’ Cordains hypothese is getest op kippen en apen en blijkt in deze diermodellen op te gaan. Insuline is echter niet de enige factor. Ook het ontbreken van volstrekte duisternis tijdens de slaap maakt jonge ogen bijziend.

KADER  Twee keer te veel

Eten wij Nederlanders eigenlijk wel méér suiker dan de WHO aanbeveelt? Is de boodschap niet in de eerste plaats bedoeld voor uit hun voegen barstende Amerikanen? Cijfers van de Europese Unie helpen ons uit de droom. We consumeren rond de veertig kilo kristalsuiker per persoon per jaar. Dat is iets minder dan 110 gram per dag, een hoeveelheid die bijna twintig procent van onze dagelijkse energiebehoefte dekt. Kinderen krijgen in verhouding nog veel meer binnen. Kellog’s stopt in zijn speciale kindercornflakes bijvoorbeeld vijf keer zoveel suiker als in de gewone cornflakes, volgens een diëtiste van de fabrikant omdat kinderen ‘nu eenmaal een zoetere smaak hebben’.

Met stip de grootste suikerleverancier is frisdrank. Een blikje van 33 cl levert ruim 25 gram, ofwel bijna tien theelepels. Zeventig procent van de Nederlandse huishoudens drinkt dagelijks frisdrank, stelt de Nederlandse Frisdrank Industrie (NFI) verheugd vast. Statistiek van deze overkoepelende organisatie schetst een explosieve trend: In 1940 dronk de Nederlander 4 liter frisdrank per jaar. In 1980 wist hij raad met 59 liter. In 2001 gulpten we bijna 100 liter per persoon naar binnen. Ten opzichte van de jaren ’80 is de afzet dus bijna verdubbeld. Is het toeval dat de statistici van het CBS het aantal zwaarlijvigen in diezelfde periode met een factor vijf zagen groeien?

‘Natuurlijk niet,’ zegt voedingswetenschapper Tim Lang van de City University in Londen. ‘De industrie is veel machtiger dan zelfs doorgewinterde politici vermoeden en heeft achter de schermen zeker drie decennia intensief gelobbied om wat nu naar buiten spijpelt binnenskamers te houden. Veel wetenschappers zijn er oprecht van overtuigd dat suiker tot 25 procent van de totale energie-inname volstrekt onschuldig is. ‘Gekochte’ collega’s hebben dat immers tot vervelens toe in keurige vakbladen gepubliceerd.’ Uit een afgelopen voorjaar uitgelekt rapport van de Amerikaanse gezondheidswetenschapper Norbert Hirschhorn blijkt dat levensmiddelengiganten als Kraft (onderdeel van Philip Morris) en Procter & Gamble jarenlang de besluitvorming binnen de WHO hebben gesaboteerd. Precies zoals de tabaksindustrie dat ooit deed. Het International Life Sciences Institute wist de ’10 procent limiet’ steevast uit de jaarlijkse adviezen te houden. Tim Lang: ‘Pas nu de emmer overloopt – de gezondheid van de wereldbevolking op het spel staat – waagt de WHO het weerstand te bieden. Daarmee begeeft ze zich wel in een oorlog.’

Een geraffineerde verleider

Is suiker verslavend?

Snoep- en frisdrankproducenten kunnen de schadeclaims van vette, suikerzieke hartpatiënten tegemoet zien nu de wetenschap haarfijn uitlegt hoe langdurige en overvloedige consumptie van hun waren dergelijke misère veroorzaakt. Nederlandse letselschadeadvocaten menen vooralsnog dat de fabrikanten niets hoeven te vrezen. Immers, het cruciale verslavingsaspect ontbreekt en agressieve of doortrapte marketing is geen geldig juridisch argument. Tabaksproducenten moesten uiteindelijk schuiven omdat ze het nicotinegehalte van hun rookwaar opvoerden zonder de consument van de verslavende eigenschappen op de hoogte te brengen.

Het is echter nog maar de vraag of suiker, bij de onmatige consumptie waartoe de reclame vooral kinderen verleidt, niet fysiek verslavend is. In een opmerkelijke studie in het American Journal of Psychiatry constateerde psychiater en alcoholvorser Boris Kampov-Polevoy in 1997 dat kristalsuiker in de hersenen soortgelijke biochemische processen op gang brengt als alcohol en opiaten. Kampov-Polevoys nieuwsgierigheid werd gewekt toen hij zag dat alcoholisten en junks vrijwel altijd enorme hoeveelheden suiker in hun koffie doen. ‘Suikerconsumptie zorgt bij iedereen voor het vrijkomen van ‘geluksstofjes’ in de hersenen’, zegt voedingsfysiologe Nancy Appleton, werkzaam aan Berkeley Medical School en auteur van het boek Lick the sugar habit. ‘Onder meer met MRI-diagnostiek is vastgesteld dat sommige mensen extreem suikergevoelig zijn. Suikergebruik wekt bij hen een overdreven endorfine-respons op. Endorfinen zijn neurotransmitters die een gevoel van welbehagen teweeg brengen. Tegelijk bevinden zich in hun brein meer endorfinereceptoren, waardoor hun basis endorfinen-niveau juist te laag is. Na een paar mars-repen of een liter cola voelen ze zich tijdelijk fantastisch, maar ze hebben telkens grotere hoeveelheden suiker nodig om in een draaglijke gemoedstoestand te blijven. Onthouding kan tot despressie en onvervalste ontwenningsverschijnselen leiden.’

Het eventuele verslavende effect van suiker wordt momenteel intensief bestudeerd door onder anderen neurowetenschapper Nora Volkow van het Brookhaven Institute in New York. Een opmerkelijke vondst is dat negroïde mensen door suikerconsumptie sterker worden geconditioneerd dan blanken.

KADER   Suiker is overal

Slechts een fractie van de 110 gram suiker die we dagelijks verorberen, lepelen we rechtstreeks uit de suikerpot. Het leeuwendeel zit verborgen in allerlei bewerkte levensmiddelen. Frisdrank is voor velen hoofdleverancier, maar zelfs hartige waren als leverworst en ketchup kunnen aardig aantikken. Als je je suikerconsumptie serieus omlaag wilt brengen, moet je volgens een woordvoerster van het Voedingscentrum etiketten gaan lezen. Een rondgang door de supermarkt leert dat kant- en klaarmaaltijden nogal eens suikerbommen zijn. Doe je boodschappen als het even kan bij de gespecialiseerde winkelier, zoals de slager en de groenteman. Vraag wat er in zit. Ga voor ‘hele’ producten. En probeer je zoete smaak langzaam af te leren.