Een lesje van Dr William Heberden uit 1772

Laten we het zo vlak voor kerst even gezellig hebben over doodsoorzaak nummer 1: het acuut myocard infarct, ofwel het hartinfarct, ofwel de hartaanval. Vaak, maar niet altijd, gaan aan deze levensbedreigende medische crisis aanvallen van angina pectoris vooraf: drukkende pijn op de borst of tussen de schouderbladen, soms uitstralend naar de kaak en (linker)arm, vaak gepaard gaande met een verpletterend gevoel van naderend onheil (lees doodsangst). In de nog existerende jager/verzamelaarpopulaties die met moderne middelen zijn onderzocht lijkt deze kwaal hoegenaamd niet voor te komen. Waarom niet? Vrij algemeen wordt aangenomen dat ook wij tot ongeveer 1920 verschoond waren en dat de uitlokkende factoren dus betrekkelijk ‘nieuw’ zijn. Oude dokters ‘zagen’ het nooit. Maar keken zij misschien niet goed? Ter lering ende vermaeck dit traktaat van de legendarische Londense arts William Heberden (1710-1801) uit 1772 (waarschuwing, alleen als je medische belangstelling hebt, vind je dit leuk):

[…] Maar er is een aandoening van de borst, herkenbaar aan krachtige en specifieke symptomen die in overeenstemming zijn met het gevaar dat er van uitgaat, en die niet zo extreem zeldzaam is, die wat uitvoeriger besproken moet worden. De plaats en het gevoel van verwurging en angst waarmee het gepaard gaat, rechtvaardigen de naam angina pectoris.

     Degenen die er aan lijden, krijgen een aanval terwijl ze lopen (en in het bijzonder bergop en kort na het eten). De aanval bestaat uit een pijnlijke en uiterst onplezierige sensatie in de borst, die voelt alsof ze het leven zal uitblussen als ze nog in hevigheid zou toenemen. Maar zodra de patient stil staat, verdwijnt al dit ongemak.

     In alle andere opzichten zijn deze patienten, in het begin van de aandoening, prima in orde en ze hebben in het bijzonder geen last van kortademigheid, waarvan deze kwaal volledig afwijkt. De pijn zit soms in het bovenste deel, soms in het midden, soms onder aan het os sterni (borstbeen) en neigt meestal meer naar linker- dan naar de rechterkant. Hij straalt erg vaak uit van de borst naar het midden van de linkerarm. De pols wordt doorgaans niet verstoord door deze pijn, zoals ik gedurende meerdere gelegenheden waarbij ik tijdens het paroxysme kon voelen, heb vastgesteld. Mannen zijn gevoeliger voor deze aandoening, vooral nadat ze het vijftigste jaar zijn gepasseerd.

     Als de aandoening een jaar of meer heeft geduurd, verdwijnt de pijn niet meer direct als wordt stilgestaan en komt de pijn niet alleen meer op tijdens het lopen, maar ook als de patient ligt, en in het bijzonder als hij op zijn linker zij ligt. De pijn dwingt zulke patienten op te staan. In enkele erg uitgesproken gevallen werden de symptomen opgeroepen door de beweging van een paard of rijtuig, of zelfs door slikken, hoesten, ontlasten of spreken of door enige verstoring van de geest.

     Dit is de gebruikelijkste verschijningsvorm van deze ziekte; maar er moet rekening worden gehouden met enkele varianten. Sommigen kregen een aanval terwijl ze stil stonden, of zaten, of direct nadat ze ontwaakten; en de pijn straalt soms niet alleen naar de linker-, maar ook naar de rechterarm uit en zelfs naar de handen, maar dit is ongebruikelijk. In enkele gevallen was de arm tegelijkertijd gevoelloos en gezwollen. In een of twee patienten duurde de pijn uren of zelfs dagen; maar dit gebeurde alleen als de klacht al heel lang bestond of diep geworteld was in de constitutie. Eén maal duurde de allereerste aanval de hele nacht.

     Ik heb bijna honderd mensen met deze aandoening gezien, onder wie drie vrouwen en één jongen van twaalf. Alle anderen waren mannen van rond de vijftig jaar of ouder.

     Het einde van angina pectoris is opmerkelijk. Want als er geen ongeluk tussen komt, maar de ziekte voortschrijdt naar zijn hoogtepunt, valt de patient plotseling om en geeft vrijwel onmiddellijk de geest.

En dat je plotseling omvalt en de geest geeft, hopen we met het paleoperspectief zo lang mogelijk te voorkomen. Of het een zinnige gedachte of een ijdel hersenspinsel is, weet niemand. Zelf denk ik dat coronaire arteriosclerose/vorming van onstabiele plaques tenminste deels een graanziekte is. Bij de oude Egyptenaren (notoire broodtariers die een ‘Mediterraan’ dieet volgden waar medewerkers van het Voedingscentrum lyrisch van zouden worden) was de ziekte epidemisch, waarover later meer. Maar als je alleen een hamer hebt, zien alle problemen er natuurlijk uit als een spijker. Of zoiets. Prettige kerstdagen.